Читать онлайн книгу "Кичә яраттым (җыентык)"

Кичә яраттым (җыентык)
Зиннур Фирдаусович Тимергалиев


Язучы үзенең беренче җитди китабында яшәешнең иң кискен мәсьәләләрен хәл итәргә алына. Аны бигрәк тә авыр сынаулар үтеп бәхеткә омтылучы яшьләр, яшь гаиләләр язмышы, шул язмышлар белән бәйле милли геройлар, образ-символлар, тормыш детальләре җәлеп итә. Автор тормышта мәхәббәтнең нәфрәттән өстен булуын тагын бер мәртәбә раслап күрсәтә.





Зиннур Фирдәвес улы Тимергалиев

Кичә яраттым





© Татарстан китап нәшрияты, 2018

© Тимергалиев З. Ф., 2018





Чишмәләр тибә тора


Тукта әле, әдәбиятыбыз тарихында зур шәхесләр, берничә дистә язучы биргән Арча төбәгенең бүген «лимит» ы бетмәгәнме, иҗат чишмәләре кипмәгәнме дип, кем әле анда шик белдерә?

Кулымда  –  шушы районда туып үскән, 1992–1994 елларда Грузия Республикасында солдат хезмәтен үткән, 1996 елдан 2008 елга кадәр халыкның иминлеген саклаган, бүгенге көндә Арчада яшәп иҗат итүче Зиннур Тимергалиев әсәрләре. Үзем укыйм, үзем уйланам. Юк, әдәбиятта яңа исем булса да, Зиннур якташ кинәт кенә язучы булып китмәгәндер. Миңа калса, ул тормышны элек-электән өйрәнеп, аның матурлыгын да, гыйбрәтләрен дә күңел дөньясына җыеп, вакыйгаларны, детальләрне хәтеренә сеңдереп яшәгән.

Гадәттә, кулына каләм алган кеше иҗатының башлангыч чорында парчалар, нәни хикәяләр (шигырьләрне әйткән дә юк инде) яза, әдәбият мәйданына шулар белән керә. Зиннур исә башта ук «пакусны киң алды», хикәяләр белән бергә повестьлар да яза башлады.

Ул әсәрләрнең геройларын, вакыйгаларны, тормышның үзеннән алып, татар әдәбиятының милли традицияләрен, әдәп-әхлак канун-кагыйдәләрен үзәккә куеп яза.

Уңай образмы СѓР» («Язмышымның бирче яртысын» нан  –  Р?лдар, «Кичә яраттым» нан  –  Гөлгенә, Р¤У™РЅРёСЃР»У™СЂ), тискәреме («Язмышымның бирче яртысын» нан  –  РҐУ™Р№РґУ™СЂ, «Кичә яраттым» нан  –  Розалияләр Т». Р±.) автор аларның холык-фигыльләрен Р№У©СЂУ™РіРµ аша үткәрә, укучыны ышындырырлык итеп сурәтли белә. Р—У™СЂРёРЅУ™ образын иҗат итеп («Кичә яраттым»), Р—РёРЅРЅСѓСЂ Тимергалиев балалар психологиясен РґУ™ яхшы белүен күрсәтте.

Өслүб-стиль мәсьәләсендә дә якташым шактый шомарган, һәрхәлдә, вакыйгаларны укучыны мавыктырырлык сюжетка сала белә.

Бу китапның умыртка сөяге, әсәрләрне бербөтен итеп җыеп тора торган кыршавы  –  Зиннурның үзе сурәтләгән вакыйгаларга анык бәя бирүе, әхлакый карашы, күңел чисталыгы, тормыштагы шәфкатьлелек, миһербанлылык кебек рухи кыйммәтләрнең яктылыгын, җылылыгын аңлавы, кадерен белүе.



Вакыйф Нуриев,

Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы,

А. Алиш премиясе лауреаты





Яз матур килде

(РҐРёРєУ™СЏ)


Читтән генә карап торсаң, авыл Р±РёРє тыныч күренә. У?ллә РЅРё искитәрлек хәлләр СЋРє РёРЅРґРµ авылда, шулаймы? У?РЅУ™ карагыз: СѓТЈ якта печән өеп яталар, сулгарак баксаң  –  кемнәрдер Р±У™СЂУ™ТЈРіРµ бакчасында кайнаша, С‡ТЇРї ТЇР»У™РЅРµ утыйлар. Берсенең капка алдыннан тузан күтәрелә. Аңлашыла РёРЅРґРµ: капка төбен себерә. Тагын кайсы СЏРєРєР° карыйк РёРєУ™РЅ? Менә кечкенә генә Р±СѓР°. Юк, РјРѕРЅРґР° СЃСѓ керүче СЋРє, СЃСѓ өсте каз-ТЇСЂРґУ™Рє белән тулган, алар кичкә кадәр шунда булачаклар. РљУ©С‚ТЇР»У™СЂ кайткач кына, буаның бер ягыннан икенче ягына чабып йөрүчеләр күренә. Каз-ТЇСЂРґУ™РєР»У™СЂРЅРµ СЏСЂРіР° чыгарырга тырышалар  –  төнгелеккә алып кайтырга РєРёСЂУ™Рє. Кичке авыл  –  ТЇР·Рµ бер мәшәкатьле вакыт. РЁУ™Т»У™СЂ кешесе эштән кайтып телевизор кабызса, авылда СЌС€ СЏТЈР° РєУ©С‡ белән башлана гына әле. РљУ©С‚ТЇРґУ™РЅ кайткан малларны ябарга РєРёСЂУ™Рє, сыерын саварга, яшелчәләргә СЃСѓ СЃРёР±У™СЂРіУ™, көндез җилләгән печәнне, чык төшкәнче, печәнлеккә менгерергә. Бала-чагасына кадәр төрле йомыш белән урамда чапкан була. Көндезге рәхәтлек беткән, алар РґР° олылар белән бер рәттә хуҗалык эшләренә чумганнар.

Шулай авыл тыныч та, шул ук вакытта бик тынгысыз да яши.

Рамилә, буа тирәли чаба торгач, үрдәкләрне тәки ярга чыгара алды. Тик шушы үрдәк дигәнең, бар дөньясын су басса да, бер сүз әйтмәс инде. Көнен суда үткәрә бит. Кич көчкә судан чыгара аларны Рамилә. Үстерүе җиңел, шуңа асрыйлар үрдәкләрне. Көне буе ишегалдында ятмыйлар бит. Тиз үсәләр, ите дә тәмле була. Менә быел да әнисе егерме баш алды аларны. Тик менә шушы кич буе үрдәкләрне судан чыгара алмый газаплану, буа тирәли чабып йөрү һаман Рамиләгә эләгә. Эштән кайтуга, кичке аш ашаганчы алып кайтырга куша әнисе.

– Кызым, әйдә, аш әзер, үрдәкләрне генә алып кайт та, аннары ашап алырбыз,  –  ди аңа көн саен әнисе Саймә апа.

У?йтергә генә җиңел, алып кайт! Т®СЂРґУ™РєР»У™СЂРЅРµ судан чыгарганчы, ТЇР·РµТЈРЅРµТЈ җаның чыга. Кайчак Рамиләнең шушы ярдан гына мылтык белән атып чыгасы РєРёР»У™ аларны. Бер яктан куасың, икенче яктан Р±СѓР° уртасына СѓРє кереп РєРёС‚У™Р»У™СЂ Р±РёС‚, имансызлар.

Р?РєРµ авыл малае булышмаса, әле озак чабасы РёРґРµ Рамиләгә. Малайлар РґР° шул йомыш белән СЃСѓ буена төшкәннәр. Бергәләп, У©С‡ яктан РєСѓР° торгач, барысын РґР° СЏСЂРіР° чыгара алдылар. У?РЅУ™ хәзер бакылдашып кайтырга чыктылар. РќРё такылдыйлардыр шуның кадәр, бак-бак килеп. «Бүген РґУ™ кызык иттек апаны»,В  –  РґРёРї, шатланып кайталардыр РёРЅРґРµ.

– Көш, әйдәгез, тизрәк атлагыз инде, ә!  –  дип, кыз аларны һаман ашыктырды.

Апалары куганга Р±РёРє РёСЃР»У™СЂРµ китмәде ТЇСЂРґУ™РєР»У™СЂРЅРµТЈ, һаман салмак кына алпан-тилпән атлауларын белделәр. Аларның шулай атлап кайтуларын күзәтеп барган Рамиләнең күңеле күтәрелеп китте. Р?-Рё, атлыйлар РёРЅРґРµ, эшем кешеләре! Шулай капка төбенә РґУ™ килеп җиттеләр. Капка төбендә Рамиләнең Раилә исемле сеңлесен көтеп утырган Алмаз Р°ТЈР° ТЇСЂРґУ™РєР»У™СЂРЅРµ капкадан кертергә СЏСЂРґУ™Рј итте. Раилә ТЇР·Рµ апасы белән СЃСѓ буена төшми, Р°ТЈР° сыер саварга кушылган. Рамилә РґУ™ сава белә РёРЅРґРµ СѓР» сыерны, авыл кызы Р±РёС‚ СѓР» РґР°. РўРёРє нигәдер У™РЅРёСЃРµ Р°ТЈР° ТЇСЂРґУ™РєР»У™СЂРЅРµ ышанып тапшырган.

– У?йдәгез, керегез РёРЅРґРµ, ашагыз РґР° оягызга кереп йоклагыз, күземә күренәсе булмагыз!

– Р?сәнмесез, Рамилә апа!В  –  РґРёРї исәнләште Алмаз.

– Сәлам! Ниләр кырып йөреш?

– Раиләне көтә идем.

– У?-У™-У™, ярар, алайса, РєУ©С‚!В  –  Рамилә капкадан кереп китте, гәпләшеп торыр җай СЋРє, ашыйсы РєРёР»У™ РёРґРµ.

– Булдымы, кызым, алып кайттыңмы?  –  Саймә апа үрдәкләргә җим салып ята икән.

– Алып кайттым. У?РЅРё, шул ТЇСЂРґУ™РєР»У™СЂРЅРµ РјРёТЈР° кушма әле бер генә РєУ©РЅ булса РґР°, У™! У?РЅУ™ Раиләгә РєСѓС€, Алмазы белән бергәләп алып кайтсыннар. Т®Р»У™Рј РјРёРЅ Р±Сѓ ТЇСЂРґУ™РєР»У™СЂРЅРµ СЏСЂРіР° чыгарганчы!..

– Шулай шул, кызым, үрдәк халкы су ярата. Ярар, иртәгә Раиләгә әйтермен, иртәгә ул алып кайтыр  аларны.

– Миңа нәрсә әйтмәкче буласыз?  –  Болдырдан Раилә чыгып килә икән.

– Р?СЂС‚У™РіУ™ ТЇСЂРґУ™РєР»У™СЂРЅРµ СЃРёРЅ алып кайтырсың, кызым.

Раиләнең авызы ерылды:

– Алып кайтырмын, әни. Ярдәмгә Алмазга да әйтермен.

– Кара моны, әй, тизрәк Алмаз!

Раилә апасына телен чыгарып күрсәтте.

– Менә сиңа!  –  Рамилә кулындагы үлән бәйләмәсе белән сеңлесенең ялан аягына сыптырды.

– Ай!  –  Раилә читкә сикерде, аннары көлә башлады.  –  Кычыткан дип торам.

– Ай, кара инде боларны, берсе утызга җиткән, икенчесе егерме икедә, бала-чага кебек кыланалар, зур кызлар бит инде сез, ә!..  –  Саймә апа җиңел генә кызларын шелтәләп алды.

– У?Р№Рµ, берсе егерме сигездә, берсе егерме икедә, берсе илле биштә. УЁР№РґУ™ У©С‡ хатын-кыз. У?ти кешене ашарга дәшүче генә СЋРє,В  –  РґРёРї, сарайда нидер эшләп Р№У©СЂРіУ™РЅ Р?лфир абый тавыш Р±РёСЂРґРµ.

– Булды, булды, әтисе, аш әзер инде, әйдәгез, кызлар, сез дә өйгә керегез, әтиегезне дә ашатып алыйк, үзегез дә тамак ялгарсыз.

– У?РЅРё, минем ашыйсым килми.В  –  Раиләнең күңеле ашта түгел, У™ капка артында аны көтеп утырган Алмазда РёРєУ™РЅРµ РєУ©РЅ кебек ачык.

– Качмас Алмазың. Кич буе сине көтеп утырмаса, өйдә эш юкмы әллә аңа, әти-әнисенә булышмыйча монда йөри.

– Ул кече болынга печән чабарга бара, көндез РєРѕСЏС€ кызу, хәлен ала. РљРёС‡ СЂУ™С…У™С‚, салкынча. Минем РґУ™ Т—РёР»У™РєРєУ™ барасым РєРёР»У™. У?РЅРё, кече болынга Т—РёР»У™РєРєУ™ Т—РёР±У™СЂ әле.

– Шулайдыр инде, барыгыз, кайтырсыз аннары икәүләп таң алдыннан. Печән үсмәгән, җиләк пешмәгән!  –  Рамилә сеңлесен шулай чеметеп алды.

– Апа!

– Ай Аллам, РЅУ™СЂСЃУ™ сөйлисең РёРЅРґРµ, кызым, җитмәсә, апа кеше! Алмаз акыллы егет СѓР», У™РЅУ™ әле РґУ™, эшен калдырып, Раиләне көтеп утыра. У?Р№РґУ™, кызым, чакыр, ашап китсен РёРЅРґРµ. Чалгыга егәр РєТЇРї РєРёСЂУ™Рє Р°ТЈР°.

– Чакырдым, керми СѓР», У™РЅРё, ояла, минем РґУ™ ашыйсым килми. У?РЅРё, Т—РёР»У™РєРєУ™ барыйм инде…

– Ай, җаным, барсана. Кара аны, кызый, бер-бер хәл булса, чәчеңнән йолкып йөртермен, аңладыңмы мине?

– Аңладым, әни, мин киттем.

Ай күрде, кояш алды яшьләрне  –  җитәкләшеп китеп тә бардылар.

Саймә апа күтәрелеп олы кызына карады:

– Синең дә җиләккә барасың юкмы?

– Ашыйсым килә, әни.

– У?Р№РґУ™, У©Р№РіУ™ керәбез. У?тисе, У™Р№РґУ™ эшеңне куеп тор, аш салам.

Аларга Р?лфир абый РёСЏСЂРґРµ.

Кичке ашны ашагач, Рамилә, китабын алып, бүлмәсенә кереп китте.

Тырыш кешеләр Саймә апа белән Р?лфир абый. У?РЅУ™ РЅРёРЅРґРё Р·СѓСЂ Р№РѕСЂС‚ җиткергәннәр. Бүлмәләре РґУ™ җитәрлек, газы РґР°, СЃСѓС‹ РґР° кергән. Т®Р·Р»У™СЂРµ гомер РёС‚У™СЃРµ йортларын Р±РёРє уңайлы итеп эшләгәннәр. Мунчасы РґР° бар. Кыш өчен җылы туалеты РґР° бар. Канализациясен РґУ™ казып эшләп РєСѓР№РґС‹ Р?лфир абый. УЁС‡ хатын-кыз арасында берүзе РёСЂ кеше. Малай гына булмады. Башта пошынса РґР°, Р?лфир абый соңыннан РєТЇРЅРґРµ. Ярар, аның каравы өстәлдә кайчан теләсә шул вакытта тәмле кайнар аш була. УЁР№ эче ел Р±СѓРµ чиста тора. УЁСЃ-башы РґР° гел чиста Р№У©СЂРё аның. У?тиләрен гаиләдә барысы РґР° С…У©СЂРјУ™С‚ РёС‚У™, кадерли…

Рамилә класста РёТЈ чибәр кыз РёРґРµ. РђР№, РјУ™РєС‚У™РїС‚У™ Р°ТЈР° гашыйк булмаган егет калды РјРёРєУ™РЅ? Юк, калмагандыр. Бик чибәр РёРґРµ шул СѓР». РљТЇРїРјРµ егет аның бер җылы карашын тотар өчен тырышты. РќРёР»У™СЂ генә кыланып бетмәделәр алар! Үзара сугышкан чаклары РґР° булды. Рамилә берсенә РґУ™ өмет Р±РёСЂРјУ™РґРµ, У™РјРјР° егетләр аның өчен барыбер сугыштылар. РўРёРє менә чибәр кызларга егетләр игътибары РєТЇРї булган саен, кызлар аларга шулкадәр ТЇРє битараф кала РєРёР»У™Р»У™СЂ, С‡У©РЅРєРё СѓР» егет аламалары, чебен кебек, бер алга, бер артка чыгып, гарык итеп бетерәләр. Аннары РґР°, бухгалтерга укыганда, студент егетләр аз бөтерелмәде аның янында. РўРёРє менә кыз берсен РґУ™ кабул итмәде. Араларында менә РґРёРіУ™РЅ егетләр РґУ™ булды, билгеле. Юк, егетләр игътибарыннан туйган кыз аларның сандугач кебек сайрауларыннан тәмам арыган РёРґРµ шул. Бөтенләй РґУ™ игътибарга алмас булды аларны. В«У?Р№ Р»У™ шуларны,В  –  РґРёРї уйлады СѓР».В  –  Р™У©СЂРёР»У™СЂ шунда, аяк астында буталып». Аннары, авылга кайтып, эшмәкәр Оркыя апа кибетенә эшкә керде. Белемле булгач, Оркыя Зәкиевнага Р±РёРє ярап РєСѓР№РґС‹ кыз. Бизнес өлкәсендә эшмәкәр ханымның башы җитмәс РєТЇРї документлар бар. Рамилә барын РґР° бөртекләп аралап Р±РёСЂУ™ белә.

Хәзер кызның көне бертөсле үтә: көндез  –  эш, кич  –  китап. Менә шулай егетләрдән туеп өйдә утыра торгач, аңа егерме тугыз да тулды. Башта әти-әнисе ерактан гына әйтеп карадылар. Аннары тел яшереп тормыйча әйттеләр: «Вакыт уза, кызым, кияүгә чыгарга кирәк»,  –  диделәр.

Юк, Рамилә яратмаган килеш беренче очраган кешегә кияүгә чыга алмый бит инде. Утыз тула инде, әле һаман яраткан кешесен очратмады шул ул.

У? менә апасы кебек ТЇРє чибәр Раилә, егерме икедә генә булса РґР°, ТЇР· насыйбын тапты РёРЅРґРµ. РђСЂРіС‹ урам егете Алмаз начар егет түгел, акыллы, тәртипле, итагатьле. У?ти-У™РЅРёСЃРµ РёСЃУ™РЅ-саулар. Алмаз РґР°, Раилә РґУ™ бер институтта укыйлар. Аларның дөньялары С‚ТЇРіУ™СЂУ™Рє.

Шулай китап белән кочаклашып ята торгач, Рамилә йоклап та киткән икән. Бервакыт будильник тавышына сискәнеп уянып китте. Көне буе эштә аяк өсте йөреп нык кына ардырган, кыз үзенең йоклап киткәнен сизмәгән дә.

– Кызым, тордыңмы?В  –  Саймә апа С‡У™Р№ әзерләп ята РёРєУ™РЅ.В  –  У?Р№РґУ™, С‡У™Р№ эчеп РєРёС‚У™СЂСЃРµТЈ эшеңә. Раилә кече болыннан бер чиләк Т—РёСЂ Т—РёР»У™РіРµ җыеп кайткан. РўУ©РЅРіРµ уникедә генә кайтты, С‚У™СЂРµ кыз. Атаң белсә, РєРёСЂУ™РіРµТЈРЅРµ бирер әле.

Раилә, үз тәртибеннән оялып, алдына гына карап, чәй эчә, гаебен таный, шуңа да әнисенә каршы бер сүз дә әйтми.

– Җиләк пешкәнмени?

– Пешкән, апа, шундый зурлар, авызда эреп торалар. Бүген тагын кич җиләккә барам әле мин.

– Менә РјРѕРЅС‹ РєТЇСЂРґРµТЈРјРµ?В  –  Саймә апа кызының борын төбенә йодрыгын китереп РєСѓР№РґС‹.В  –  Т–РёР»У™Рє РґРёРї чыгып чаба РґР° С‚У©РЅРµ Р±СѓРµ теләсә кайда Р№У©СЂРё, кара РјРѕРЅС‹! Р?С‚У™РіРµТЈРЅРµ күтәреп, каеш белән ярырга РґР° РєТЇРї сорамам тагын.

Раилә шым булды. Гаебе бар, шуңа эндәшми калу хәерле кызга.

Шулай шыпырт кына хатын-кызлар чәйләп алдылар. Җиләк, чыннан да, бик тәмле икән.

– Ярар, кызлар. Рамилә, син бар, эшеңә соңга кала күрмә. Раилә, кызым, җиләк тиз бозыла, аны бүген үк кайнатып куярга кирәк булыр.

Димәк, әнисе ачуланудан туктаган. Раилә җиңел сулап куйды, баштан давыл үтте, болай булгач.

– Мин хәзер, әни.  –  Раилә җиләк белән булашып калды, Рамилә эшенә  –  авыл уртасындагы кибеткә китеп барды.

Авыл кибете базардан бер дә ким түгел. Ниләр генә юк бу кечкенә генә бүлмәдә! Көрәк, сәнәк, балтадан алып ипи, шикәр, тоз, төрле тәм-томнарга кадәр бар. Шунда ук кер юарга төрле порошоклар, чиләк-табаклар, төрле кием-салым. Ни генә юк соң анда дисәгез, сөт юк анда, чөнки авыл халкы сыерны үзе асрый, әле артык сөтен акчага тапшыра, ә акчасына товар сатып ала. Сыер асрамаганы сөтне күршеләреннән юнәтә.

Рамилә килеп җиткәндә, ике-өч хатын кибет ачылганын көтеп тора иде. Авыл апалары әтәчләр белән бергә йокыдан торалар, шуңа да иртәнге сигезгә күп кенә эшләрен эшләп куйган булалар инде. Авыл халкы кибетнең сигездә ачылуына һич разый түгел. Алар уенча, кибет иң соң дигәндә дә иртәнге алтыда ачылырга тиеш.

– Озак йоклыйсың, Рамилә, көтә-көтә арып беттек инде,  –  дип каршы алдылар авыл апалары кызны.

– Кибет сигездә генә ачыла бит, ник иртә килдегез соң?  –  дип җавап бирде кыз.

– Өйдә эш күп, сеңлем, иртәрәк ачып булмыймы соң ул кибетне?

– Миңа акчаны иртәнге сигездән түлиләр бит, иртәнге алтыдан түгел.

Бу талашу түгел, көн саен иртүк кибет алдында гәпләшеп алу гына. Рамилә күптән ияләште аңа. Ул, кибетне ачып, эчкә узды, аның артыннан авыл апалары килеп керде. Эш башланды. Апалар кибетчеләр белән бик дус үзе. Кайчак Рамиләдән әҗәткә дә әйбер алып була. Аннары, сораган әйберләрне дә алып кайтып бирәләр. Шуңа да авыл апалары кибетчеләр белән талашуны кулай күрмиләр. Киресенчә, дус булып калырга тырышалар.

Р?ТЈ ачу килгәне  –  авыл исерекләре. Р?СЂС‚ТЇРє килеп Т—РёС‚У™Р»У™СЂ, авызларыннан РєРёС‡У™РіРµ аракы, арзанлы С‚У™РјУ™РєРµ РёСЃРµ аңкый. РЁСѓР» сасы РёСЃРєУ™ бөтен кибет тула. Кайчак кызның укшыйсы РєРёР»У™ башлый. Алай гына түгел, кибетче каршына СѓРє килеп басалар Р±РёС‚.

– Рамилә, үләм, бир бер ярты.

– Хәзер ди, сиңа ярты биреп, аннары үзем түләргәме? Сез муеннан монда авылда. Берегезгә әҗәткә бирсәң, калганнар хәзер килеп җитә.

Аннары кара-каршы әйткәләшү РєРёС‚У™, тәмам ямьсезләнеп туктыйлар. Чыгып киткән чакта кызга У™С€У™РєРµ СЃТЇР·Р»У™СЂ әйтергә РґУ™ онытмыйлар. Рамилә баштарак елый РёРґРµ, хәзер ияләште СѓР» У™С€У™РєРµ СЃТЇР·Р»У™СЂРіУ™. Диссертация СЏР·Р° алыр РёРґРµ кыз сүгенү буенча. Барысын РґР° ишетте. У? РёРЅРґРµ СѓР» исерекләрнең кулларына аракы тоттырсаң, хатыннары килеп Т—РёС‚У™: «Ник Р±РёСЂРґРµТЈ? РљРёСЏТЇРіУ™ чыга алмагач, минекен алырга булдыңмыни? Беләбез кемлегеңне! Мужик тапмагач, кеше ирләренә сикерәсең!В» У?Р№Рµ, нахагы РєТЇРї булды. Бер РіУ©РЅР°Т»С‹ТЈ булмаса РґР°, ишетәсең РёРєУ™РЅ гайбәтне авылда…

Төшке аш якынлашып килә иде инде. Кибеткә Оркыя Зәкиевна килеп керде.

– Ничек сәүдәләр, Рамилә?

– Р?сәнмесез, Оркыя апа!

Оркыя Зәкиевна чыгышы буенча бу авылдан түгел. Ул 90 нчы елларда бу якларга Үзбәкстаннан кайтты. Башта, сумкалар күтәреп, кием-салым сатып йөрде, аннары менә шушы кибетне ачып җибәрде. Үзе белән бары тормыш иптәше Сәлим абый гына тора. Балалары бармы, юкмы  –  анысы билгесез. Булса, авыл халкы белгән булыр иде. Оркыя апа ул турыда берсенә дә бер сүз әйтмәде.

Бераз кибет документлары белән булашкач, ханым кызга эндәште:

– Рамилә, вакытың бармы бераз?

– Бар, Оркыя апа.

– Кара әле, Рамилә, мин күрше авылда кибет ачмакчы идем, зур кибет. Беләсең, күрше авыл зур, аннары олы юл да шул авыл аркылы үтә. Сәүдә начар бармас дип уйлыйм.

– У?Р№Рµ шул, анда сату яхшы булырга тиеш, Оркыя апа.

– Миңа ул кибеткә бер товаровед кирәк иде. Менә синең белемең бар, аннары ышаныч та зур сиңа. Шактый эшлисең бит инде миндә.

– Мине димләмәкче буласызмы?

– У?Р№Рµ, СЃРёРЅРµ! РќУ™СЂСЃУ™, булдырырсың Р±РёС‚?! Кибет РёРЅРґРµ әзер, сатучылар җыярсың, аннары товарны ТЇР·РµТЈ ташыйсы түгел, грузчигы булыр, җыештыручысы РґР°.

– Белмим шул, эшли алырмын микән соң? Аннары көн саен ике чакрым барып йөрергә кирәк. Кыш ничек йөрермен соң анда кадәр, Оркыя апа?

– Эшли алмасыңны белсәм, башка Т—РёСЂРґУ™РЅ тапкан булыр идем. У? барып Р№У©СЂТЇРЅРµ әйтсәң, үзем РєУ©РЅ саен шунда чабам Р±РёС‚. Минем белән йөрерсең, килештек?

– Эшләп карарга була инде, хезмәт хакын бераз арттырасыздыр бит?

– Ансына сүз дә юк, әлбәттә, арттырырмын.

Менә шулай килештеләр дә. Төшке аштан соң кибеткә яңа сатучы кыз килеп керде. Рамилә аның белән берәр көн эшләп, өйрәтеп йөрде, кибетен тапшырды.

Күрше авыл  –  Р·СѓСЂ авыл, аның ТЇР·У™Рє урамы гына РґР° бер чакрымга Т—РёС‚У™. Халкы РґР° РєТЇРї, унберьеллык РјУ™РєС‚У™Р±Рµ РґУ™ бар. У?Р№Рµ, РјРѕРЅРґР° Р·СѓСЂ кибет ачкан кеше акча өстендә утырачак. Оркыя ханым белә балыкны кайда тотасын. Кибет РёСЂС‚У™РЅРіРµ җидедә ачылырга тиеш РёРєУ™РЅ, кичке СѓРЅРіР° кадәр эшлисе. Рамилә, РјРѕРЅРґР° килгәч, В РёТЈ элек уфтанып куйган РёРґРµ. РўРёРє Р°ТЈР° атнасына Р±РёС€ РєУ©РЅ генә эшлисе РёРєУ™РЅ. Алай РёСЂС‚У™РЅРіРµ сигездән кичке бишкә кадәр эшләсә, кайтып-китеп Р№У©СЂТЇ азап булмас кебек.

Кыз шулай уйласа РґР°, кибет эшләп киткәнче, СЃРѕТЈРіР° РґР° калырга туры килде. Кибетче табу читен түгел, СЌС€ СЋРє, шуңа РґР°, СЌС€ сорап, яшь кызлар РєТЇРї килде. Кибетчеләрне җыю кыен булмады, тик менә Р№У©Рє ташучы табу Р±РёРє читен РёРєУ™РЅ. Яшьләр килми, клуб каршында әтәчләнсәләр РґУ™, авыр капчыкларны, У™СЂТ—У™Р»У™СЂРЅРµ селкетә РґУ™ алмыйлар РёРєУ™РЅ Р±РёС‚. Килгән берсе бер РєУ©РЅ эшли РґУ™ икенче РєУ©РЅРЅРµ РёРЅРґРµ күренми. Өлкән яшьтәге РёСЂР»У™СЂ РґУ™ эшләп карады. Аларын Рамилә ТЇР·Рµ куып Т—РёР±У™СЂРґРµ. Салырга яраталар абзыйлар. У?легә Р№У©Рє бушатучы СЋРє, шуңа РґР° РёСЂР»У™СЂ эше әлегә кызлар өстендә. Алар ташый авыр капчыкларны, алар РєТЇС‚У™СЂУ™ авыр У™СЂТ—У™Р»У™СЂРЅРµ. Хатын-кыз нәзберек түгел, С‚ТЇР·У™.

Кибет ачылып, ике ай узган иде инде. Рамилә бүлмәсенә бер ир килеп керде. Килеп керде микән? Буе метр да сиксән, күкрәк-иңбашлары киң, мәһабәт. Куллары көрәк кадәрле. Сызганып куйган җиңнәре аша бүртеп торган мускуллары күренеп тора. Кермәде, ә кечкенә бүлмәгә көчкә кысылып сыешты бу ир.

– Р?сәнмесез, РјРёТЈР° Рамилә апа РєРёСЂУ™Рє РёРґРµ,В  –  шулкадәр оялып Т»У™Рј тартынып эндәште СѓР», менә хәзер, авыр СЃТЇР· әйтсәң, елый-елый чыгып качар кебек. Бу кешене РєТЇСЂТЇРіУ™ сискәнеп, хәтта бераз каушап төшкән Рамилә әзмәвердәй РёСЂРЅРµТЈ шулай ТЇС‚У™ РґУ™ йомшак эндәшүеннән чак көлеп Т—РёР±У™СЂРјУ™РґРµ. Менә СЃРёТЈР° РјУ™, шундый таза кеше, У™ ТЇР·Рµ бала-чага кебек кыенсынып, тартынып басып тора…

– Мин  –  Рамилә…

Р?СЂ, гафу үтенгән кебек, тагын бер тапкыр баскан урынында таптанып алды.

– Сезгә грузчик кирәк, диделәр, мине алмассыз микән, Рамилә апа?

Кыз тагын кычкырып көлүдән чак-чак тыелып калды.

– Сиңа ничә яшь соң, исемең ничек?

– Р?лсур РёРЅРґРµ РјРёРЅ, РјРёТЈР° РЅРё, утыз РёРєРµ яшь…

– Алайса, апа түгел инде мин сиңа. Безгә грузчик кирәк, син аракы эчмисеңме?

– Юк, минем аракы эчкәнем юк, тәмәке дә тартмыйм әле мин.

– Ярар, эшләп кара, Р?лсур, тик эше авыр РёРЅРґРµ аның.

– Авыр эштән курыкмыйм ла мин.

Чынлап ышанырлык егеткә. У?РЅУ™ Р±РёС‚, эшкә ашкынып, гайрәте ташып тора. Бу РєУ©СЂУ™Рє куллары белән берне кундырса, башың Т—РёР»У™РЅРіУ™ кереп РєРёС‚У™СЂ. Т®Р·Рµ шундый тыйнак…

Чынлап та, Р?лсур  –  әле СЏРїСЊ-яшь егет кеше, бер тапкыр РґР° өйләнеп карамаган. РЈР» кечкенәдән таза булды. У?РЅРёСЃРµ белән генә үсте. У?РЅРёСЃРµ Р“У©Р»У™РЅРґУ™Рј апа  –  укытучы, шуңа бердәнбер улын Р±РёРє тәртипле үстерде. Р?лсурны атасына охшаган, РґРё, авыл халкы. Бәлки, шулайдыр. У?тисе, СѓР» кечкенә вакытта СѓРє авырып, бакый В РґУ©РЅСЊСЏРіР° китеп барган. Р“У©Р»У™РЅРґУ™Рј апа Р±ТЇС‚У™РЅ РєРёСЏТЇРіУ™ чыкмады, шушы улын аякка бастыру өчен бар көчен РєСѓР№РґС‹.

Р?лсурдан классташлары РґР° РєУ©Р»У™ РёРґРµ, алыптай тазалыгы янында юашлыгы РґР° бар шул. РЈР» үзен «алпаш» РґРёРї ТЇСЂС‚У™ТЇРіУ™ РґУ™ СЃТЇР· әйтми үсте. У? ТЇСЃУ™ төшкәч, егетнең алтын куллы икәнен белде авыл халкы. Авыл капкаларына Р±РёР·У™Рє ясый, С‚У™СЂУ™Р·У™ рамнарына шундый матур С‡У™С‡У™РєР»У™СЂ уеп РєСѓСЏ. Авыл халкының РёСЃРµ РєРёС‚У™. РљУ©СЂУ™РєС‚У™Р№ куллардан матур-матур Р±РёР·У™РєР»У™СЂ чыкканга аптырый халык. РўРёРє шундый таза РґР°, юаш та булгач, кызлар игътибар итмәде Р°ТЈР°. Кызларга теле телгә йокмаган егетләр РєРёСЂУ™Рє шул, авыз ерырга гына булсын… Бәлки, Р?лсурның әзмәвердәй гәүдәсеннән курыкканнардыр. Аннары егет ТЇР·Рµ РґУ™ кызларга СЃТЇР· катарга оялып үсте. Менә шулай утыз икене РґУ™ тутырды СѓР». Р“У©Р»У™РЅРґУ™Рј апа, улым ялгыз гына СЏС€У™СЂ РјРёРєУ™РЅРЅРё РґРёРї, Р±РёРє уфтана РёРґРµ РёРЅРґРµ.

Менә әле Рамилә бүлмәсендә РґУ™, апа кеше урынында чибәр кызны РєТЇСЂРіУ™С‡, Р?лсур оялып РєСѓР№РґС‹. Кая РёРЅРґРµ Р°ТЈР° мондый кызлар?! Мондый кызларны кыйммәтле машиналарга гына утыртып Р№У©СЂС‚У™Р»У™СЂ.

Башта кибетче кызлар Р?лсурга якын килергә куркып йөрделәр. Таза, аз СЃУ©Р№Р»У™С€ТЇС‡У™РЅ Р?лсур ниндидер бер У™РєУ™РјУ™С‚ кеше кебек тоелды аларга. Соңыннан үзен Р±РёРє яраттылар. Эшкә әрсез булып чыкты грузчик егет. Авыр капчыкларны, У™СЂТ—У™Р»У™СЂРЅРµ чөеп кенә Р№У©СЂС‚У™. Кызлар РЅРё кушса, барысын РґР° карусыз үти. Бик ярдәмчел кеше РёРєУ™РЅ Р±РёС‚ Р?лсур абыйлары.

Р?лсур янында чаярак кызлар үзара шаяра СѓРє башладылар:

– Уф, РєРёСЏТЇ табып булмый, җыен булмаган егетләр авылда. Р?лсур абый алам РґРёСЃУ™, бүген ТЇРє РєРёСЏТЇРіУ™ чыгар идем.

Р?лсур кызларның уйнап сөйләшкәненә ТЇРїРєУ™Р»У™РјРё, елмаеп кына РєСѓСЏ РґР° ТЇР· эшен эшли Р±РёСЂУ™.

Аны кибеткә кергән авылдашлары да «чеметеп» алгалый:

– Р?лсур, берүзеңә РєТЇРїРјРµ кыз РјРѕРЅРґР°, У™Р№РґУ™ берәрсен алып кайтып РєСѓР№ РёРЅРґРµ.

Шулай итеп, җәй дә үтеп китте, көз дә узды. Яңа ел бәйрәме җитәр көннәр иде. Бервакыт кибеткә ике егет килеп керде. Авыл аркылы олы юл үтә, шуңа да юл уңаеннан сугылучылар күп була.

Егетләр товар карап Р№У©СЂРіУ™РЅ булдылар. Аннары берсе шыпырт кына РёРєРµ шешә аракыны Т—РёТЈРµ эченә тыгып РєСѓР№РґС‹. Тагын пакетка РёРєРµ-У©С‡ алма салдылар РґР° касса каршына бастылар. Шешә яшергән егет икенчесе артына басты. Р?сәпләре  –  алмага гына акча С‚ТЇР»У™Рї чыгып качарга РёРґРµ, ахры. РўРёРє кассир кыз күреп калган РёРєУ™РЅ.

– Р?РєРµ шешә аракыга РґР° акча түләгез, егетләр,В  –  РґРёРї, чыгарга омтылган егетләрне туктатты.

– Нинди аракы тагын, саташа башладыңмы әллә син?  –  Егетләр, үзләрен бик дорфа тотып, кызны куркытырга уйладылар.

– Менә синең җиң эчендә алар, түләгез акчасын.

Тавышка Рамилә килеп чыкты.

– Алсу, ни булды?

– Рамилә апа, болар ике шешә аракы урладылар, акчасын түләмиләр.

– Нинди аракы? Белмибез, яхшылап карарга кирәк башта.

– Егетләр, түләгез акчасын!  –  Рамилә бик катгый эндәште.

– Син что, курица, кемгә тавыш күтәрәсең? Авызыңда тешләрең күп, ахры, синең?  –  Караклар хатын-кыздан бик курыкмадылар.

– Түләгез, юкса полиция чакырам.

– Чакырыгыз!  –  Егетләр оятсыз рәвештә елмаеп җавап бирделәр.

Каян чакырасың инде аны, авылда полиция түгел, участковый да юк.

РљРёРЅУ™С‚ егетләрнең муеннарын РёРєРµ «келәшчә» кысып алды. Кысып алды РґР° У©СЃРєУ™ РєТЇС‚У™СЂРґРµ. Р?РєРµ батыр, җепкә таккан курчак кебек, һавада асылынып С‡У™Р±У™Р»У™РЅУ™ башлады. Юк РёРЅРґРµ, Р?лсурның кулыннан, РЅРё генә кылансаң РґР°, Т»РёС‡ ычкынып булмый.

– Р?лсур, төшер боларны, имгәтсәң, әти-У™РЅРёР»У™СЂРµ җаныңны алыр,В  –  РґРёРї туктатты аны Рамилә.

Егетләрнең аяклары җиргә төште.

– Апалар, безнең акча СЋРє,В  –  РґРёРї мыгырдандылар юашланып калган егетләр. Р?лсур аларны РєРёСЂРµ төшерсә РґУ™, муеннарын ычкындырмаган РёРґРµ әле.

– Алайса, бар, урынына куегыз да чыгып китегез кибеттән!

Караклар шыпырт кына шешәләрне урыннарына илтеп куйдылар да ишеккә таба атладылар. Аннары, борылып, Рамиләгә карап эндәштеләр:

– Кич эштән кайтасыңны онытма, шалава, сөйләшербез әле синең белән!..

Рамиләнең эченә шом йөгерде, кышын РєУ©РЅ тиз караңгылана. Р?РєРµ чакрым кайтырга РєРёСЂУ™Рє. Чынлап, Р±Сѓ егетләр саклап торса, ахыры Р±РёРє яман бетүе бар.

Кичкә таба, нишләргә белми Р№У©СЂРіУ™РЅ кызны күреп, Р?лсур дәште:

– Рамилә, егетләрдән куркасыңмы?

– Белмим РёРЅРґРµ, Р?лсур, чынлап саклап торсалар, РёРєРµ авыл арасында адәм заты СЋРє Р±РёС‚.

– У?Р№РґУ™, үзем озатып РєСѓСЏРј.В  –  Егет ТЇР·Рµ әйткәнгә ТЇР·Рµ аптырады. РђРЅС‹ТЈ авызыннан чыктымы Р±Сѓ? Кызларга «озатам» РґРёРї бер тапкыр РґР° әйткәне СЋРє РёРґРµ Р±РёС‚.

Р?лсурның РёСЃРєРµ генә «Жигули» машинасы бар. Ничек сыядыр СѓР» аның эченә, Ходай белсен! РўРёРє менә эшкә РєУ©РЅ саен шуның белән РєРёР»У™.

– Рәхмәт, Р?лсур, озатсаң, СЃРёРЅРµТЈ белән тыныч булыр РёРґРµ.

Р?лсур янында булу  –  РёРЅРґРµ бернинди куркыныч янамый РґРёРіУ™РЅ СЃТЇР·. Бу СЃУ©Р№Р»У™С€ТЇРіУ™ кибетче кызлар РґР° кушылды.

– Ну, Р?лсур абый, РєТЇРїРјРµ ялынып, беребезне РґУ™ озатканың СЋРє. Кара аны, Рамилә апага «үзем озатам» РґРёРї тора. Сөйләшмәбез РґУ™ СЃРёРЅРµТЈ белән!В  –  РґРёРї, авыз турсайткан булдылар. Кызларга РЅУ™СЂСЃУ™, кызык булсын РёРЅРґРµ.

Шулай итеп, кичке караңгы төшеп, кибет Р±РёРєР»У™РЅРіУ™С‡, Рамилә Р?лсурның машинасына кереп утырды.

– Рамилә, безгә кереп, әнигә әйтеп кенә чыгыйк инде, борчылып тормасын.

– Ярар, мин каршы түгел. Борчылмасын Гөләндәм апа.

Р?лсур уйлаганча, кыйммәтле чит РёР» машинасына түгел, РёСЃРєРµ «Жигули» машинасына РґР° СЂРёР·Р° булды Рамилә. Т®Р·Р»У™СЂРµ турысына җиткәч, Р?лсур машинасын сүндерде РґУ™ өйләренә кереп китте. Кызны РґР° чакырган РёРґРµ, тегесе баш тартты. Нишләргә белми утырган Рамилә кыбырсый башлады. Алай итеп карады, болай итеп карады, сумкасын актарган булды. Аннары машинаның бардачок капкачын РєТЇС‚У™СЂРґРµ. РђРЅРґР° машина паспорты белән права ята, бер кырыйда блокнот та бар. РќРёРіУ™ РєРёСЂУ™Рє РёРєУ™РЅ Р?лсурга кесә кенәгәсе? Рамиләгә кызык булып китте. Билгеле РёРЅРґРµ, беләсе РєРёР»ТЇ теләген тыеп кала алмады СѓР». Үрелеп ачты РґР° кесә кенәгәсенең битләрен актара башлады. Абау, РјРѕРЅРґР° шигырьләр язылган түгелме СЃРѕТЈ?

Туктамасын иде кышның бураннары,
Суытып торсын минем янган җанымны.
Салкын кышны сизми адашырмын,
Чөнки беләм миңа язмаганыңны.

Х-а-а, кара-кара, мәхәббәт турында түгелме соң бу юллар? Кыз, ашыгып, икенче битне ачты.

Уйларыма кермә, кермә төшемә,
Саташтырма, зинһар, елмаеп.
Көн дә күрү сине  –  миңа газап,
Мин каламын бары моңаеп.

Абау, кемгә шундый шигырьләр СЏР·Р° РёРєУ™РЅ Р±Сѓ Р?лсур? РљУ©РЅ РґУ™ РєТЇСЂУ™Рј, РґРёРіУ™РЅ. У?ллә кибеттәге берәр кызга гашыйк булганмы? Рамилә үзен Р±РёРє С‚У™ ярама- ган СЌС€ өстендә тотылган кебек СЃРёР·РґРµ. Кара РёРЅРґРµ, РЅРёРЅРґРё матур шигырьләр СЏР·Р° РёРєУ™РЅ Р±Сѓ тыйнак егет! Карап торышка бер РґУ™ охшамаган. Тукта, кешенең СЌС‡ серләрендә актарыну бер РґУ™ ярый торган СЌС€ түгел РёРЅРґРµ. Кыз тиз генә блокнотны урынына РєСѓР№РґС‹.  Ярый өлгерде, Р?лсур капкадан чыгып РєРёР»У™ РёРєУ™РЅ. РђРЅС‹ озатырга Р“У©Р»У™РЅРґУ™Рј апа чыккан. Дөресрәге, чынлап кызлар озата РјРёРєУ™РЅ РґРёРї, карарга чыкты, ахры, У™РЅРё кеше.

– Р?сәнмесез, Р“У©Р»У™РЅРґУ™Рј апа.

– У?-У™-У™, Рамилә сеңлем, синмени әле? РЎРёРЅ алай РєРёС‡ юлга ТЇР·РµТЈ генә чыкма РёРЅРґРµ, Р±РёРіСЂУ™Рє караңгы Р±РёС‚. У?РЅУ™ Р?лсурга У™Р№С‚, РєУ©РЅ саен кайтарып РєСѓСЏСЂ.

У?РЅРё кеше кай СЏРєРєР° каерасын Р±РёРє яхшы белә. РЁСѓТЈР° РєТЇСЂУ™, ятып калганчы атып калырга РєРёСЂУ™Рє РґРёРї уйлады РёРЅРґРµ СѓР». Кем белә, бәлки, Ходай язганы шулдыр. Алдына оныгын утыртып СЃУ©СЋ теләге Р±РёРє көчледер шул Р“У©Р»У™РЅРґУ™Рј апаның.

– Алай гел Р?лсурны борчып булмас РёРЅРґРµ, Р“У©Р»У™РЅРґУ™Рј апа. Буранлы РєУ©РЅ булса гына РёРЅРґРµ.

– Ярар, шулай РёС‚, сеңлем.В  –  Р“У©Р»У™РЅРґУ™Рј апа, үзалдына сөйләнеп, капка ягына борылды: В«Р?-Рё, шул буран кыш Р±СѓРµ туктамасын РёРґРµ Р»У™ ул…»

– Киттекме, Рамилә?В  –  Р?лсур, машинасын кабызуга, кызга таба борылды.

– Киттек, Р?лсур, озаграк тордык, өйдәгеләр борчылмагае.

Кышкы кич… Караңгы күптән төшкән, баштарак, машина фарасыннан төшкән яктылыкка карап, сөйләшми генә бардылар. Юлга кар салган икән. Машина карга чумам, чумам дип кенә бара.

– Юк, егетләр саклап тормый РёРєУ™РЅ, әйеме, Р?лсур? Янап кына киткәннәр…

– Аның шулай буласы билгеле инде, Рамилә. Хатын-кыз белән булашкан адәм куркак кеше була. Якаларыннан тотып селкү җитә инде аларга.

Азапланып бара торгач, машина С‚У™РєРё кар көрте эченә кереп чумды. Алай итеп карады Р?лсур машинаны, болай итеп карады, машина яхшы СѓРє баткан, кузгалырга РёСЃУ™Р±Рµ РґУ™ СЋРє.

– Булмады РёРЅРґРµ Р±Сѓ, чыгарга РєРёСЂУ™Рє машинадан,В  – РґРёРї, Р?лсур машина ишеген ачты. РђРЅС‹ТЈ артыннан чыгарга омтылган Рамиләгә: «Утыр кабинада, Рамилә, чыкма»,В  –  РґРёРї туктатты кызны.

– Этмичә чыкмас РёРЅРґРµ, Р?лсур, булышыйм У™Р№РґУ™.

Егет азапланганда, кызның машина эчендә утырасы килмәде.

– Утыр кабинада, син эттең ни, этмәдең ни…

Ул, машинадан чыгып, бар яктан әйләнеп карап чыкты. Аннары, башта машинаның арткы ягын күтәреп кардан чыгарды, алгы якка килеп, алгы ягын күтәрде. Эчендә Рамилә дә утыра бит әле. Юк, егет авырлык сизмәде дә. Кабат кабинага кереп утыргач:

– Мин аны гел үзем чыгарам, авыр түгел лә ул!  – дип, кызга карап елмайды егет.

Нәрсәдер булды шунда. Егетләр шулай РєТЇР·РіУ™ туры карап елмайсалар, әллә ничек була икән… Бу юлы РґР° Р?лсурның күзләреннән җылы РЅСѓСЂ ургылып килеп чыкты РґР° кызның күңелендә ниндидер бер кайнар дулкын тудырды. Рамилә, ашыгып, башын читкә Р±РѕСЂРґС‹. Кызык, РєТЇРїРјРµ бергә эшләп, Р?лсурның күзләренә игътибар иткән СЋРє РёРєУ™РЅ Р±РёС‚ аның. РђРЅС‹ТЈ тагын, борылып, Р?лсур күзендәге якты РЅСѓСЂРЅС‹ тотасы килде, тик үзен кулга алып өлгергән РёРґРµ РёРЅРґРµ СѓР».

Өйдәгеләр белән чәй эчкәч, Рамилә ятарга җыена башлады, бүген дә арылды, хәтта китапларын да кулга аласы килмәде. Ул көзге каршына килеп басты.

Көн дә күрү сине  –  миңа газап,
Мин каламын бары моңаеп.

Кызык, кемгә СЏР·РґС‹ РёРєУ™РЅ Р?лсур Р±Сѓ юлларны? Чынлап, эштәге кызларның берсенә гашыйк булып Р№У©СЂРё Р±Сѓ! Кем РёРєУ™РЅ? Рамилә кибетче кызларны күңеленнән уздыра башлады. Кайсы артык яшь, бармый РёРЅРґРµ Р?лсурга. Кайсы РєРёСЏТЇРґУ™ булып кайткан, СЋРє РёРЅРґРµ, алары РґР° бармый. Тукта, Рамилә чынлыкта бергә эшләгән кызларны ТЇР·Рµ белән чагыштыра башлаган түгелме СЃРѕТЈ? Тагын игътибар белән көзгегә карады. У?Р№Рµ, аның РґР° Р?лсур гына карарлык чибәрлеге бар… РЁСѓРЅРґР° СѓР» Р?лсурны башка кызлардан көнләвен сизеп алды. Юктыр, булмаганны, ничек Р?лсурны көнләсен РёРЅРґРµ, сез РЅУ™СЂСЃУ™?

Р?кенче РєУ©РЅРЅРµ кызлар бер-РёРєРµ РјУ™СЂС‚У™Р±У™ чеметеп алдылар Рамилә апаларын. РЇРЅУ™СЃРµ: «Ничек, Рамилә апа, тәртипле генә булдыңмы РєРёС‡У™?В» Рамилә аларга бераз усал итеп карап-карап алды. Кызларга шул Т—РёС‚У™ калды, тизрәк урыннарына таралдылар.

– Рамилә апа, анда сине телефонга чакыралар,  – дип эндәште бер кыз.

– Каян, кем?

– Хастаханәдән.

– Абау, минем беркемем дә ятмый бит анда.

Ул ашыгып кабинетына килеп керде дә телефонын кулына алды.

– У?Р№Рµ, алло, тыңлыйм сезне.

– Саттарова Рамилә сезме?

– У?Р№Рµ, РјРёРЅ.

– Сезгә тизрәк хастаханәгә, реанимация бүлегенә барырга кирәк.

– Нигә?

– Оркыя Зәкиевнаны китерделәр, инфаркт анда, башка туганым юк, дип, сезне чакырырга кушты.

– Абау, әле бер борчусыз йөри иде бит!

– Сез киләсезме?

– У?Р№Рµ, билгеле.

– Яхшы.

Рамилә тиз генә җыенды да район үзәгенә чыгып китте.

Оркыя апа яткан бүлмәгә кертмәделәр Рамиләне. Медсестра кыз гына чыгып әйтте.

– Авыру янына керергә ярамый, куркыныч вакыты үтте РёРЅРґРµ. Дарулар РєРёСЂУ™Рє булыр. В«У?легә кибетләр сезнең карамакта калачак»,В  –  РґРёРґРµ Оркыя Зәкиевна.

– Күпме булачак соң Оркыя апа монда?  –  дип сорады Рамилә. Бик күп эш өелә, болай озак булдыра алыр микән соң ул? Шуннан шикләнде ул.

– Монда шул инфарктан соң унбиш, унҗиде көн яталар инде. Ныклап аякка басар өчен, кимендә ярты ел вакыт кирәк булачак.

Димәк, тиз генә булачак түгел икән, эш күбәйде.

Бу яңалыкны кибетче кызлар РґР° авыр кабул иттеләр. Алай кырыс кеше түгел РёРґРµ шул Оркыя апалары. У?СЂР»У™СЃУ™, шул СЌС€ өчен әрли РёРЅРґРµ бераз. Аннары, аякка баса алмаса, кибет ябылачак РґРёРіУ™РЅ СЃТЇР·. У?Р№Р±У™С‚ акча түли торган эшне тагын кайдан табасың? Колхозга кабат кайтсаң, У©С‡ айга бер хезмәт хакы СЌР»У™РіУ™. В У? акчасы РєУ©РЅ саен РєРёСЂУ™Рє Р±РёС‚.

Рамилә үзенең кибетендә аз була башлады. Мондагы кибеттән башка тагын РёРєРµ кечкенә кибет бар. Кулында машинасы СЋРє. РЁСѓТЈР° РєТЇРї очракта Р?лсурга йомышы С‚У©С€У™. Егет карышмый, шул РёСЃРєРµ машинасы белән кызны теләгән җиренә алып бара, көтеп тора, алып кайта. Оркыя Зәкиевна хастаханәдән чыкса РґР°, аягына әле тиз генә басмады. Р?нфарктның ахыры, кеше РёСЃУ™РЅ калса РґР°, Р±РёРє яман. Шулай РґР°, кибеткә килгәләп, кызны РєТЇРї кенә бизнес серләренә төшендерә хуҗабикә.

Рамилә Р?лсурга РєУ©РЅРЅУ™РЅ-РєУ©РЅ ныграк тартыла башлаганын тойды. У?ллә РєТЇР±СЂУ™Рє бергә юлда булгангамы, әллә мәхәббәткә сусаганмы  –  җаны шушы тыйнак егеттән аерыласы килмәде. Кызлар Р?лсур белән шаярып СЃУ©Р№Р»У™С€У™ башласа РґР° көнләшеп җәфалана, егет РєТЇР·РґУ™РЅ озаграк югалып торса РґР° борчыла. У?ллә РёРЅРґРµ СЃУ©СЋ РґРёРіУ™РЅ С…РёСЃ шундый була РјРёРєУ™РЅ? РќРёРє алай булганын белми кыз. Бу өлкәдә сеңлесе Раилә ай-һай оста РёРЅРґРµ, Алмаз белән РёРєРµ ел очрашып Р№У©СЂРё Р±РёС‚. Аннан сорасаң, Р±РѕС‚ чабып РєУ©Р»У™СЂ генә. Аннары, егет Р±РёРє тыйнак шул, аның РґР° күңелендә РЅРё барын беләсе РєРёР»У™. Шигырьдә язган РґР° СѓР» «көн РґУ™ РєТЇСЂУ™РјВ» РґРёРї. РўРёРє кемгә язган РёРєУ™РЅ СЃРѕТЈ? Бик беләсе РёРґРµ.

Кыз СѓР№РіР° батып торган җиреннән сискәнеп китте. Р?лсур килеп кергән РёРєУ™РЅ.

– Рамилә, бүген иртәрәк китсәм ярыймы?

– Нәрсә, берәр кыз белән очрашуга барасың бармы әллә?

– Юк, яз бит инде, бераз өйдәге эшне карыйм дигән идем.

– У?-У™-У™, ярар, алайса, эшлә, РЅРёРє кызларның берәрсен РєРёС‡ ташу киткәнен карарга чакырмыйсың СЃРѕТЈ?В  – Рамиләнең егеткә тик торганда ачуы РєРёР»У™ башлады.

– Ярар, көлмә инде, Рамилә.

– Юк, көлмим, чынлап У™Р№С‚У™Рј, чакырсаң, тотып ашарлар РґРёРї куркасыңмы?В  –  Кыз Р?лсурның кемгә гашыйк икәнен Р±РёРє С‚У™ белергә тели, шуңа РґР° егетне сөйләндерергә тырыша.

– Чакырсам, килмәс ул, кызлар әйләнеп кенә үтәләр минем яннан.

– Ник алай дисең, әллә берәр кызны очрашуга чакырып караганың бар идеме?

– Юк.

– Булмагач, нигә алай дисең? Син башта чакырып кара, минемчә, кызларның кайсын чакырсаң да, синең белән кич утырырга риза булачак.

– Уйнама инде, Рамилә.

– Юк, чынлап әйтәм, кемне чакырсаң, шул риза булачак.

РљРёРЅУ™С‚ Р?лсурның йөзеннән бер С‚У™РІУ™РєРєУ™Р» чагылыш ялтырап узып китте:

– Уйнап әйтмим дисең инде?

– Юк, уйнап әйтмим.

– Алайса, әйткән сүзеңне раслыйсың инде?

– Ай Аллам, юрист мәллә син, раслыйм инде, раслыйм!  –  Рамилә көлеп җибәрде.

– Ярар алайса, Рамилә, синең эш ничәләргә бетә бүген?

– Сиңа нәрсәгә ул? Кичке сигезләргә бетәр дип торам.

– Мин сине сигездә кереп алырмын, су буена ташу киткәнен карарга төшәрбез, килештек?

Болай булыр РґРёРї көтмәгән РёРґРµ Рамилә. Ничек РёРЅРґРµ, Р?лсур башка кызны чакырырга тиеш РёРґРµ бит…

– Моны ничек аңларга, Р?лсур? Очрашуга чакырасыңмы әллә РјРёРЅРµ?

– У?Р№Рµ, чакырам, СЃРёРЅ СЃТЇР· Р±РёСЂРґРµТЈ.

– Бирмәдем.

– Бирдең, кайсы кызны чакырсаң да барачак, дидең. Мин сине чакырам, каршы килә алмыйсың.

Менә сиңа мә, килеп каптың, Рамилә туташ, риза булмый чараң юк.

– Риза булмас дисеңме әллә? Төшәм, төшәм синең белән су буена. Соңга калма, ишетсен колагың!

– Борчылма, калмам!

Р?лсур чыгып китте. Менә СЃРёТЈР° тыйнак егет! Рамиләне ТЇР· СЃТЇР·Р»У™СЂРµ белән очрашуга чакырды лабаса! Алай РґРёСЃУ™ТЈ, кызый ТЇР·Рµ Р±Сѓ чакыруга ныграк та шатланды бугай әле… Анысы сер, билгеле.

Р?лсур һаман шул РёСЃРєРµ «Жигули» Рµ белән сигезенче яртыда СѓРє кибет янына килеп туктады. Рамиләнең РјРёРЅ-минлеге У©СЃРєУ™ калыкты. Кара, сигезгә кадәр чыдамаган егет.

– Килеп җиттеңме, Р?лсур?

– Җиттем, Рамилә.

– Мин бит сигездә дидем.

Р?лсур бераз тартынгандай итте РґУ™:

– Өйдә эш тиз бетте,  –  дип котылды.

– Ярар, иртә килүең яхшы булды, минем дә эшем беткән иде инде.

РЇР· матур шул РёРЅРґРµ. Тау башларын яшәртеп, Р±У™Р±РєУ™ ТЇР»У™РЅ шытып РєРёР»У™. Җиле РґУ™ шундый СЂУ™С…У™С‚. Кышкы салкын Т—РёР» түгел РёРЅРґРµ, җылы Т—РёР» битләрне назлап РёСЃУ™. Р?лсур белән Рамилә Р±ТЇСЂУ™РЅУ™ өстенә утырганнар РґР° ташу РєТЇР·У™С‚У™Р»У™СЂ. Кыш Р±СѓРµ җыелган кар хәзер тиз СЌСЂРё. Башта кечкенә гөрләвек булып ага, Р°ТЈР° башкалары кушыла. Шулай зурая-зурая СЃСѓ юлына С‚У©С€У™ РґУ™, ярларга сыймаслык булып, ташып ага башлый.

Егет белән кыз сөйләшмичә озак утырдылар. Рамиләгә күңелсез була башлады. Очрашуга чакырган егет, авызын ачып, ник бер сүз әйтсен. Булмады бу, кыз дилбегәне үз кулына алырга булды:

– Ник дәшми утырасың, Р?лсур, ичмасам, шигырьләреңне укыр РёРґРµТЈ.

Егет сискәнеп китте:

– Кая, нинди шигырь? Минем шигырь язганым юк.

– Р?-Рё-Рё, утырасың, РјРёРЅ Р±РёС‚ СЃРёРЅРµТЈ машина бардачогында йөрткән блокнотыңны укып чыктым.

– Ярар, тоткансың, кеше блокнотын укырга ярамаганны белмисеңме әллә?

– Беләм, кыш көне, тик утырганчы дип, ачып кына караган идем. Үпкәләмә, яме, матур язасың, чыдый алмадым, кача-кача барысын да укып чыктым аннары.

Егет эндәшмәде.

– Матур язасың Р±РёС‚, Р?лсур, РЅРёРє аларны берәүгә РґУ™ укытмыйсың?

– Көләрләр тагын.

– Юк, көләрлек түгел алар, бик матурлар. Яз турында укы әле.

– Көлмисеңме?

– Юк, көлмим, Р?лсур.

Кыз егеткә сыенып ук утырды.

– Миңа таба карама, яме, Рамилә. Оялтасың… Укыйм. Тыңла.

Язлар килә  –  куанамын,
Кошлар җырлый  –  юанамын.
Язгы ташкын мине аңлый  —
Сине уйлап сызланамын.

– Яз турында түгел Р±Сѓ, Р?лсур.

– Яз турында.

– Син аны укып бетермәдең.

– Юк, бетердем.

– Бетермәдең, үзем укып биримме? Мин аны инде беләм, син машина көпчәген кабартканда укыдым.

– У?йтеп кара У™Р№РґУ™!

– Алайса, үпкәләштән булмасын! – Рамилә, барып, машинадагы блокнотны алды да беренче битен ачып укырга кереште:

Язлар килә  –  куанамын,
Кошлар җырлый  –  юанамын.
Язгы ташкын мине аңлый  —
Сине уйлап сызланамын.
У?йтер идем  –  тартынамын,
Күңелемдә бары син генә.
Туктый алмый кабатлыймын
Р?семеңне, РіТЇР·У™Р» Рамилә.

Менә бит, «Рамилә» дип язгансың. Димәк, миңа?

Р?лсур ярамаган СЌС€ өстендә тотылган кебек СЃРёР·РґРµ үзен. Сикереп торды РґР° бераз йөренеп алды.

– Ассаң ас, РєРёСЃСЃУ™ТЈ РєРёСЃ, көлсәң РєУ©Р», Рамилә. РњРёТЈР° барыбер РёРЅРґРµ хәзер. Димәк, СЃРёРЅ беләсең? Яратам РјРёРЅ СЃРёРЅРµ, Рамилә. Беренче РєУ©РЅРЅРµ кабинетыңда РєТЇСЂРіУ™С‡ ТЇРє күңелемә кердең. РљУ©РЅ газапланам, С‚У©РЅ газапланам. РЎРёРЅРЅУ™РЅ аерыласы килмичә СЏР» РґР° алмый эшләдем, С‡У©РЅРєРё СЃРёРЅРµ күреп тору  –  минем өчен Р·СѓСЂ Р±У™Р№СЂУ™Рј. У?Р№Рµ, алпаш Р?лсур РјРёРЅ. Матур итеп У™Р№С‚У™ РґУ™ белмим. РњРёРЅ СѓР» блокнотны бүген СЋСЂРё РєТЇР· алдыңда калдырдым. РљУ©РїС‡У™Рє С‚У™ бушамаган РёРґРµ. РњРёРЅ СЃРёРЅРµТЈ блокнотны алып укыганыңны машина көзгесеннән карап тордым. Алай эшләвем, бәлки, әшәкелектер РґУ™, тик РјРёРЅ башкача С‚ТЇР·У™ алмыйм РёРЅРґРµ. Кичер РјРёРЅРµ, ялгыш эшләгән булсам, гафу РёС‚!В  –  РґРёРї, СѓР» Рамиләгә аркасы белән борылып басты.

Чынлап, егетләр чын йөрәктән мәхәббәт аңлатсалар, рәхәт икән. Бигрәк тә син теләгән кеше алдыңда йөрәген ачып салса.

Кыз, торып, егет артына килеп басты. Аннары аның киң аркасына сыенды.

– Юк, Р?лсур, ялгыш түгел, СЃРёРЅ РєТЇРїС‚У™РЅ минем күңелемдә утырасың. РўРёРє менә ачылмый Р№У©СЂТЇРµТЈ генә ачуны китерә РёРґРµ.

Егет кызга таба борылды. Күзләрендә  –  Рамиләнең йөрәгендә ялкын кабызган якты РЅСѓСЂ балкышы. Гаҗәп: СѓР» РЅСѓСЂ элегрәк кабынып кына ала РёРґРµ РґУ™ Р±РёРє тиз СЃТЇРЅУ™ РёРґРµ. У? Р±Сѓ юлы СЃТЇРЅУ™СЂРіУ™ уйламый РґР°. РќРё эшләргә белми торган егеткә карап, Рамилә елмаеп Т—РёР±У™СЂРґРµ:

– Кочакла РёРЅРґРµ, Р?лсур.

Егет кызны кочагына алды да күкрәгенә кысты.

– Ай, сытып үтерәсең бит, кит, алай каты кысма, алпаш!

Р?лсур кызны кочагыннан бушатты РґР° башын иеп РєРёС‚У™ башлады.

– Кая киттең инде?

– Кит, дидең бит.

Рамилә көлеп җибәрде. Йөгереп барып, егетнең кочагына сыенды.

– Кит димәдем, ә җайлап кочакла, дидем, алпаш.

Р?лсур Р±Сѓ юлы Рамиләне, рәнҗетә РєТЇСЂРјРёРј РґРёРіУ™РЅ кебек, РёРїР»У™Рї кенә кочагына алды. Тәҗрибәсез иреннәр бер-берсен СЌР·Р»У™СЂРіУ™ тотындылар. Ниһаять, табыштылар. РЇР·РіС‹ ташкын туктамый, ярларга сыймый ургып ага. РђРєСЃР° РЅРё, ага бирсен. Р?РєРµ гашыйкның анда эше СЋРє, алар хәтта Р±Сѓ минутларда Т—РёСЂРґУ™ РґУ™ түгел РёРґРµ, ахры.

РўУ©РЅРіРµ беренче китте. Моңарчы вакытында эштән кайтып, кичнең РєРёС‡ Р±СѓРµ У©Р№РґУ™ утырган Рамилә һаман күренми. Яшь җилкенчәк түгел Р±РёС‚ РёРЅРґРµ, кайда Р№У©СЂРё Р±Сѓ кыз? Саймә апа белән Р?лфир абый аркаларын аркага терәп ятсалар РґР°, күзләрендә Р№РѕРєС‹ У™СЃУ™СЂРµ СЋРє. Раилә озак керми торса, аңлашыла, Алмаз белән РёРЅРґРµ. Кайда Р№У©СЂРё Р±Сѓ Рамиләсе?


* * *

У?ти-У™РЅРё борчыла РёРЅРґРµ, хәерле генә була күрсен. Без Р±РёС‚, кадерле укучым, Рамиләнең барысы РґР° яхшы икәнен беләбез, шулай Р±РёС‚? РўРёРє әлегә әйтми торыйк, У™Р№РґУ™, РёСЂС‚У™РЅРіРµ якта, У©Р№РіУ™ кайткач, кыз ТЇР·Рµ әйтер. Сандык, мендәрләр әзерме сезнең, Саймә апа, Р?лфир абый? Туйлап кыз бирәсегез бар Р±РёС‚!




Сабыр төбе алтын түгел!

(Р‘У™СЏРЅ)


– Ммм…  –  Ләйлә күзләрен ачты.  –  Нәрсә булды бу?

Ул һаман аңышмый иде әле. Ханым идәндә йөзтүбән капланып ята, башы нигәдер бик каты шаулый. Ул тиз генә хәтерен яңарта башлады. Каршында ире Айдар басып тора, аның күзләре һәрвакыттагыча сабыр… Кинәт Ләйләнең күзеннән гөлт итеп утлар атылып чыкты, аннары берни дә хәтердә түгел.

Р›У™Р№Р»У™ акрын гына торып утырды РґР° бүлмәгә РєТЇР· салды. Р?СЂРµ бер кулы белән Р›У™Р№Р»У™РЅРµТЈ У™РЅРёСЃРµ РЎУ™РєРёРЅУ™ апаның чәченнән урап тоткан, икенче кулы белән әтисе Р?лдар абыйны якасыннан алган РґР° ишеккә таба СЃУ©Р№СЂУ™Рї бара. У?тисе РґУ™, У™РЅРёСЃРµ РґУ™ һушсызлар.

– Син, син нишләттең аларны? Беләсеңме, мин сине хәзер нишләтәм?!

Ләйлә идәннән торып басты да Айдар өстенә ыргылды.

Р?СЂ хатынының ТЇР· янына килеп җиткәнен сабыр гына көтеп торды, аннары РєРёРЅУ™С‚ аның СѓТЈ аягы хәрәкәткә килде. Бөтен бүлмәгә «ах» иткән тавыш яңгырады.

«Мине дә үтерде» дигән уй яшен тизлегендә башыннан үтте Ләйләнең, һәм ул, һушсыз калып, диван өстенә килеп төште. Айдар, әбисе белән бабасының гәүдәләрен кулдан ычкындырмый, ишеккә таба юлын дәвам итте.


* * *

90 нчы еллар башы РёРґРµ. Айдар, солдат хезмәтен тутырып, туган йортына кайтты. Десантчы булып хезмәт итте. Аннары, контракт төзеп, тагын РёРєРµ ел ярымга калды. Барысы бергә У©С‡ ел. УЁС‡ елдан СЃРѕТЈ РёСЃУ™РЅ-сау туган йортына кайтып кергәч, Айдар солдат хезмәтенең ничек үткәне турында РєТЇРїРјРµ генә сорашсалар РґР°, бер СЃТЇР· дәшмәде. РўРёРє СѓТЈ СЏРє кулбашында ярылып яткан Р·СѓСЂ СЏСЂР° җөен РєТЇСЂРіУ™С‡, Айдарның У™РЅРёСЃРµ Халидә апаның җаны өшегәндәй булды. УЁР№РґУ™РіРµ бар кеше Айдар янында бөтерелде. У? ана улын күзәтте. Егерме У©С‡ яшен тутырып килгән малайның чигә чәчләрендә РёРЅРґРµ ак С‚У©СЃР»У™СЂ күренә РёРґРµ.

– Ходаем, ниләр күрергә язган булган сиңа, улым? Нигә бу түрәләр ил бүләләр? Нигә үзләре үстермәгән балаларны ут эченә тыгалар?

Баласының РЅРёР»У™СЂ күргәнен аңлар өчен, У™РЅРё кешегә РєТЇРї РєРёСЂУ™Рє түгел. Р?кенче улы Алмазның РґР° солдат хезмәтен тутырып кайтасына тагын бер ел бар әле. Аңлап була Халидә апаны. Балаларының СѓС‚ эченнән кайтканын көткән аналарның җаннары ничек кенә телгәләнә әле!..

Моңарчы сабыр холыклы Айдар үзенең чынбарлыгын кайткан көнне кич клубка чыккач ук күрсәтте.

– О, Айдар!  –  дип, каршысына кочагын җәеп килгән сыйныфташын  –  сугыш чукмары Саматны килә-килешкә сугып екты.

Самат солдатка бармады. Тик авылда «сугыш чукмары» дигән даны чыкты. Үзе хезмәт итмәгәнгә, солдаттан кайткан егетләрне үзенең әшнәләре белән бергә тукмарга ярата иде. Бу турыда Айдарга да яздылар, белеп кайтты ул. Башта «юарга кирәк» дип, аракысын эчәләр, аннары тотып тукмыйлар. Янәсе, әллә кем булып йөрмә, монда без баш.

Клубка эшсезлектән адашып кергән каравылчы Р У™СЃТЇР» абзыйның РєТЇР·Р»У™СЂРµ РґТЇСЂС‚ булды. У?ле Саматны болай һушын югалтырлык итеп еккан кеше СЋРє РёРґРµ авылда. Җен кебек таза. РђТЈР° олылар РґР° каршы әйтергә куркып торалар. Сугыш чукмарында «тукта, олы СЏРєРё кечкенә кеше, РёСЂ-хатын» РґРёРіУ™РЅ фикер СЋРє. Ул  –  авылга баш.

– Энем, нигә аны сугып ектың, бер дә алай ачу китерерлек сүз әйтмәде бит ул сиңа?

– Вакыт уздырып тормадым инде, Рәсүл абый, шунда ук эшен бетереп куйдым,  –  дип җавап бирде Айдар.

Атаманнары аңсыз калгач, Саматның әнчекләре дә артка чикте. Көтүчесез куркак иде шул алар.

Буйга алай пәһлеван түгел, метр да җитмеш дүрт. Тик киң гәүдәле, мускуллары бүртеп, күренеп торган солдат егеттән клубтагы кызлар да һушсыз калды. Менә ичмасам егет! Самат та әнә, һушына килгәч, клубтан сыпыртты. Кызлар бик курка иде аннан.

Айдар клуб эчендә тегесе, монысы белән күрешкәләп йөрде дә, бер кызга да сүз кушмый, бөтен кешене аптырашта калдырып, өенә кайтып китте. Бик үпкәләделәр Айдарга: «Харап икән берәүләр, әллә кем булган, бик кирәгең бар иде»,  –  диештеләр.

Р?кенче РєУ©РЅРЅРµ У©Р№РґУ™ әтисенә булышкалап, тегесен-монысын эшләп Р№У©СЂРґРµ Айдар. Кичкә таба урам халкы РєУ©С‚ТЇ каршы алырга чыкты. Узган РєУ©РЅ яңалыклары барысына билгеле РёРґРµ РёРЅРґРµ: авылга СЏТЈР° сугыш чукмары кайткан.

– Йә, солдат, хәлләр ничек?  –  дип, наряд бирергә чыккан бригадир Айдар янына килеп утырды.

– Ничек булсын, дембельләрнеке кебек инде,  –  дип җавап бирде тегесе.

– Р?шеттем РёРЅРґРµ, ярар У™Р№РґУ™, СѓР» малайга РєТЇРїС‚У™РЅ РєРёСЂУ™Рє РёРґРµ.

– Шуннан ни димәкче буласың?

– Шуннан шул, егет. Р?СЂС‚У™РіУ™ авыл халкы чөгендер арасын эшкәртергә чыга. РЎРёРЅРµТЈ карамакка  –  алты буразна. Көчеңне шунда күрсәтерсең,В  –  РґРёРї кеткелдәп көлеп РєСѓР№РґС‹ бригадир.

– Минем колхоз басуында утырткан чөгендерем юк.

– Ничек юк?

– Шулай, юк. «Минем чөгендерне утыртыгыз» дип телеграмма сукканны хәтерләмим.

– Син акыл сатма, яме, башың яшь әле! Авыл халкының барысына да бүлеп бирелгән. Солдаттан кайттым дигәч тә, бигрәк тагын!

– Димәк, калганнарның утырткан чөгендере бар, ә минеке юк.

– Малай, синең белән мин башкача да сөйләшә алам!  –  Бригадирның гайрәт чәчәргә иде исәбе.

– Соң, әйдә башкача сөйләшик, мин каршы түгел.

Айдар бригадирның якасыннан тотып өскә күтәрде. Тегенең аяклары җиргә тияр-тимәс булып калды.

– Улым, тимә, кешеләр карап тора, җибәр!  –  дип, Халидә апа улы янына килеп басты.

Бригадирның аяклары кире җиргә төште. Айдар аны этеп җибәрде.

– Син, абзый, бар, нәрәтеңне биреп чык инде, юкса чөгендереңне чүп басар.

– Солдаттан кайтып гайрәт чәчә, утырткан чөгендере юк, имеш…

Бригадир, үзалдына мыгырдана-мыгырдана, өй буенча эшкә чакырырга китте.

РЁСѓРЅС‹ТЈ белән шул. Кызык карарга өметләнгән күршеләр ерык авызларын япты. Ярар, барыбер РёРЅРґРµ СЃУ©Р№Р»У™СЂРіУ™ СЃТЇР· булды. Раят малае бригадирның якасыннан тотып селкегән. Р?тәкле-сакаллы телефоннар У©Р№ буенча таралды. Улы янына Раят абый чыгып утырды. Тыныч, сабыр холыклы РёРґРµ әтисе. Малайның Р±РёРє нык үзгәргәнен СѓР» РґР° чамалады:

– Алай, ну, бөтен авылны кыйнап бетергәч нишләрсең инде, малай?

– Юкны сөйләмә, әти, нигә авыл халкын кыйныйм инде мин, үзләре сорагач кына инде.

– Чөгендергә чыкмагач, авылда калырга исәбең юк дигән сүзме инде бу?

– У?Р№Рµ, әти. РњРёРЅ С€У™Т»У™СЂРіУ™ китәрмен РёРЅРґРµ, РєТЇСЂУ™Рј, авылда тормыш калмаган.

– Анысы дөрес, колхоз дип әйтерлек җире юк. Безгә ярый инде, пенсия килә. Эшләгән кеше акчаның ни икәнен дә онытты. Түләмиләр бер тиен дә. Кайчан китәсең?

– Р?СЂС‚У™РіУ™ РґРёРї торам, алып кайткан бераз акчам бар, Т—РёС‚У™СЂ.

– Ярар, бала-чага түгел РёРЅРґРµ, ТЇР·РµТЈ беләсең. У?Р№РґУ™, кичке ашны ашап алыйк та, СЃРёРЅ киткәнче, бакчадагы печәнне өярбез.

Ата белән бала капка аша йортка юнәлделәр.

Айдар иртүк сөт машинасында шәһәргә килеп кергәндә, шәһәр уянган иде инде дип әйтү дөрес булмас. Шәһәр беркайчан да йокламый, көнме-төнме  –  һич аермасы юк. Бертуктаусыз шау-шу, машиналар, халык күп. Барысы да үзләре генә белгән юлдан, үзләренә генә билгеле эшләре белән чаба. Айдар килде әле дип, шәһәрнең исе китмәде. Авылдан бәхет эзләп шәһәргә агылган егетләр ул гынамыни?! Бергә артык, бергә күп  –  аермасы юк шәһәргә. «Килгәнсең икән, карап карарбыз, ничегрәк килеп чыгар икән»,  –  дип уйлый шәһәр. Шушында инде егетләр, булдыра алсалар, ныклап аякка басалар, барып чыкмаса, тормыш төбенә тәгәриләр. Тик авылга кире кайтырга дигән уй берсенең дә башына кабат килми, ахры.

Анда тормыш юк, андыйлар өчен кызлар да юк.


* * *

Айдарның бергә хезмәт иткән дусты бар РёРґРµ. Урыс егете Николай. Яхшы гына егет ТЇР·Рµ, РёРЅРґРµ беттек РґРёРіУ™РЅРґУ™ РґУ™ РєСѓСЂРєСѓ белмәс. У? андый вакытлары аларның солдат хезмәтен үткәндә РєТЇРї булды. Якын-тирәдә Т—У™Т»У™РЅРЅУ™Рј кайнаганда РґР° бер-берсен ташламадылар. Андый дуслар арасында милләт, РґРёРЅ аермасы бөтенләй булмый. Бертуганнар кебек яшәделәр. Айдар кулына Коля язып тоттырган адрес буенча юлны, автобуслар маршруты тукталышларын белешеп, кирәкле йортны тапты РґР° ишектәге кыңгырау төймәсенә басты.

– Кем бар анда?В  –  Р?шек артыннан тавыш ишетелде, шуның артыннан СѓРє ишек С‚У™ ачылды, сары чәчле ханымның башы күренде.В  –  Сезгә кем РєРёСЂУ™Рє?

– Р?сәнмесез, РјРёТЈР° Николай РєРёСЂУ™Рє РёРґРµ.

Ханым Айдарга текәлеп карап торды да:

– Фотода күргәнем бар кебек, син Айдар буласың, ахры. Коляның синең турында сөйләгәне бар.

– У?Р№Рµ, Айдар РјРёРЅ.

Ханым ишекне зур итеп ачты да, егетне бер кулы белән кочаклап, эчкә таба этте.

– Уз У™Р№РґУ™, СѓР·, СЃРёРЅ РґУ™ РјРёТЈР° улым кебек РёРЅРґРµ, энем. Р?кегез өчен РґУ™, чиркәүгә барып, РёСЃУ™РЅ-РёРјРёРЅ кайтыгыз, РґРёРї РґРѕРіР° кылдым. РљРёР»ТЇРµТЈ Р±РёРє яхшы булган.

– Кем ул, Тамара?  –  Залдан Коляның әтисе Сергей абый килеп чыкты.

– Менә Айдар килгән бит, ул инде авылдан килеп җиткән, Коля әле уянмаган да.

– О-о-о, бик яхшы, әйдә, торма анда ишек артында, уз кухняга, чәйләп алабыз.

Коляның әти-әнисе, Айдарны ике яктан аркасыннан кочаклап, кухняга әйдәделәр.

– Коля, йокы капчыгы, тор инде! Айдар кунакка килде.

Каршы як бүлмәдән дөбердәгән тавыш ишетелде. Аннары Айдар каршына дусты йөгереп чыкты.

– Айдар, друг!  –  дип, Коля Айдарны кочагына алды.

Соломиннар гаиләсе белән чәй эчкәндә, Айдар шәһәргә эш эзләп килүен әйтте. Авыл тормышы турында сөйләп үтте.

– Алай,  –  диде Тамара апа.  –  Без инде авылда тормыш яхшырак, барыбер үз бакчасы бар авыл кешесенең, тамагы тук дип уйлап йөри идек.

– Шәһәргә бик ышанып килгәнсең,  –  дип сүзгә кушылды Сергей абый,  –  монда да май да каймак түгел. Акча түләүче юк. Шабашка белән йөргәннәр генә акча күрә. Түрәләр, эшмәкәрләр котырынып йорт, дача сала. Алар таба, алар кулында дилбегә.

Николай телгә килде:

– Айдар бит авыл малае, балта эше таныштыр инде сиңа?

– Таныш, әти янында йөреп өйрәндем.

– Без монда егетләр белән бригада төзедек. Синең кебек оста кирәк. Бригадада яртысыннан күбесе  –  шәһәр егетләре. Таш сала беләләр, штукатурка, плитка ди- гәндәй. Менә балта эшенә килгәндә булдыра алмыйлар.

– Чынлап, шулай ит әле син, эш эзләп тапсаң да, барыбер акчасын күрә алмассың, бер җирдә дә түләү юк. Бераз акча юнәткәнче, бүлмә тапканчы бездә торырсың. Торырсың дип инде, шабашниклар айлар буе өйгә кайтмый,  –  дип, сүзен очлап, кеткелдәп куйды Сергей абый.

Шулай итеп, Айдар белән Николай икенче көнне шабашкага чыгып киттеләр. Эше авыр булса да, акчалы иде. Кулына акча керә башлагач, Айдар, яшәп торыр өчен, кечкенә генә бүлмә дә тапты. Хакын да күп сорамадылар. Тамара апа белән Сергей абыйга рәхмәт әйтеп, Айдар шунда күчте.

– Улым, авылга кайтсаң, әти-әниеңә бездән күп сәлам әйт. Безне онытып бетермә, яме! Үз йортыңа кайткан кебек килеп кер,  –  дип, Тамара апа Айдарны озатып калды.

Торырга урыны булса РґР°, Айдар анда СЃРёСЂУ™Рє кайтты. Р?кешәр атна кайтмый эшләгән вакытлары булды. Зарланмады, СЌС€ күреп ТЇСЃРєУ™РЅ авыл малаеның «уф» РґРёСЏ торган гадәте СЋРє РёРґРµ. Коля белән гел бергә булдылар. Бригадада төрле милләт кешеләре булса РґР°, тату яшәделәр. РљУ©Р· айлары җиткәч кенә, авылга кайтып РєРёР»У™ алды егет. Энесе кайтырга ярты ел калып бара. Авылда газ кертәләр. Бер тиен РєТЇСЂУ™ алмаган авыл халкы акча СЌР·Р»У™Рї изалана. Авылның РєТЇРї яшьләре акча эшләргә читкә чыгып киткән. Кулларына бер С‚У©СЂРіУ™Рє акча тоттыргач, Халидә апа белән Раят абзый «уф» РґРёРї, җиңел сулап, урыннарына утырдылар. «Кем акча С‚ТЇР»У™РјРё, шуңа газ кертмиләр»,В  –  РґРёРіУ™РЅРЅУ™СЂ.

– Улым, үзеңә каламы соң?

– Бар, әни, борчылма.

– Соломиннарга барсаң, күп итеп сәлам әйт, яме! Каклаган казым бар, күчтәнәчкә илтеп бирерсең.

– Ярар, әни, шулай итәрмен,  –  дип җавап бирде уллары.

Казны илтә баргач, Коля шыпырт кына Айдарга эндәште:

– Тагын ике көннән чыгып китәбез, кызлар янына барып киләбезме?

– Бармыйча булмас, эш дип инде, кызлар онытып та бетергәннәрдер безне.

Николайлар йортыннан ерак түгел кызлар тулай торагы бар, егетләр күптән инде шунда барып йөрергә ияләнгән иде. Вахтада торган апалар ике акыллы егетнең килеп йөрүенә сүз әйтмәделәр. Үзләре эчеп, котырынып йөрми. Бик гайрәт чәчкән егетләрнең колак төпләренә утыртып тынычландыра беләләр.

Билгеле инде, бу ике егетне кызлар да яратты. Беркайчан куллары буш булмый, күчтәнәчсез килмиләр, акчалары да бар. Айдар белән Коляны сагынып каршы алдылар.

– Абау, сез онытылып беткәч кенә киләсез безгә. Башка җирдә кызлар таптыгызмы әллә?

– У?Р№Рµ, таптык, безнең кәләшләр  –  мастероклар, балта, пычкы, чүкеч, кадаклар,В  –  РґРёРї, Николай авызын ерды.В  –  РђР· гына вакыт булуга, сезнең СЏРЅРіР° РёРЅРґРµ, кызлар.

– Шулай дип ялганлаган булыгыз инде.

Кухняга тәмәке тартырга керде егетләр. Шунда күрше бүлмәдән бер кечкенә гәүдәле, җыйнак кына кыз килеп чыкты.

– Р?сәнмесез,В  –  РґРёРї, кыз тыйнак итеп егетләр белән исәнләште РґУ™ аш салырга кереште.

– Шундый чибәр кыз, күргән юк иде сезне моңарчы, исемегезне белсәк, начар булмас иде, туташ,  –  диде Николай.

– Ләйлә,  –  дип исемен атады кыз.

– Кара, яшьти, нинди чибәр кызлар бар икән монда, исеме дә матур  –  Ләйлә, әйеме? Яшьти, сиңа әйтәм, чукрак мәллә?  –  Николай дустына таба борылып карады. Айдарның авызы ачык, кыздан күзен ала алмый тора.

Дустының хәлен Коля бик тиз чамалап алды:

– Ну всё, пропал Айдар друг.

Кызлар янына кергәч, Коля шаяруын дәвам итте:

– Кызлар, Айдар сезнең янга башка килмәскә булды бит әле.

– Кая, ничек, нигә әле шулай?  –  Кызларның күзе Айдарга төбәлде.

– Менә сезнең теге кечкенә күрше кызына гашыйк булды бит!

– Коля, җитте инде!  –  Айдар Коляга йодрык селкеде.

– Ләйләгәме?  –  Кызлар бер-берсенә карашып куйдылар.  –  Алай икән, бәлки, үтәр әле, алай бик «һай» димәс. Шыпырт җил сасы була.

Кызлар әйткәнчә булмады шул. Айдар, вакыты булган саен, Р›У™Р№Р»У™ янына Р№У©СЂРё башлады. Кыз аны елмаеп каршы алды. Кечкенә генә буйлы булса РґР°, Р›У™Р№Р»У™ ТЇС‚У™ чибәр, Р±СѓР№-сыны курчакныкы кебек С‚У©Р·. Айдар аны СѓС‡ төбенә утыртып йөрерлек була кайчак. Егет чын-чынлап гашыйк булды. Башта кыз карышса РґР°, тора-бара егетне ТЇР· куенына алды. Р?РЅРґРµ Айдар кунып та кала башлады.

– Бер егет алдалап качты мине,  –  дип еласа да, Ләйлә түшәк өстендә үзен бик оста тотты.

Бер генә микән? Охшамаган. Айдар хатын-кыз күрмәгән егет түгел. Анысын гына аера белә. Чын-чынлап, оста хатыннар кебек назлады кыз егетне. Айдар аның иркәләвеннән берни тоймас, аңышмас хәлгә килә иде. Егетнең төрле шикле уйлары кыз кочагына килеп керү белән юкка чыга. Юк, үзен шушы назлыбикә назыннан аерыр көч таба алмады Айдар.

Бераз вакыттан СЃРѕТЈ, Р›У™Р№Р»У™РЅРµТЈ туган йортына кайтып, аның әти-У™РЅРёСЃРµ белән танышып килделәр. РЎУ™РєРёРЅУ™ апа белән Р?лдар абый алай карт түгелләр, пенсия яшенә РґУ™ җитмәгәннәр. Айдарның бер алдына, бер артына төштеләр, елмаеп кына тордылар. РЎУ™РєРёРЅУ™ ханым җитез булса, Р?лдар абый Р±РёРє тыныч, хатынының авызына гына карап тора. РўРёРє менә йортлары Р±РёРє РёСЃРєРµ. Сарай, мунча РґРёРіУ™РЅРЅУ™СЂРµ ишелергә тора. Коймасын, капкасын РґР° Р±РёРє төзек РґРёРї әйтеп булмый.

– Ярар, балалар,  –  диде кич чәй эчкәндә Ләйләнең әнисе,  –  шушы көзләргә туйны үткәрербез инде.

Туй дигәч, Айдар сискәнеп куйды. Ул бит әле туй турында бер сүз дә әйтмәде, тәкъдим дә ясамады. Ничек алай бик тиз? Төрле уйлар белән кире шәһәргә кайтты егет.

– Мин аңламадым, нигә әниең туй турында сүз кузгатты, мин сиңа тәкъдим дә ясамадым бит әле?

– Ясама теләмәсәң,  –  диде кыз,  –  бер тапталганны таптап китүе кызык сезгә.

Ничек итсә итте, РЎУ™РєРёРЅУ™ ханым ТЇР· дигәненә иреште. Айдарның туган авылында гөрләтеп туй үткәрде. Аннары, йола буенча, РєРѕРґР°-кодагыйны, туган-тумачаны атна Р±СѓРµ кунактан кунакка йөртте. Раят абый белән Халидә апа алҗысалар РґР° шат иделәр, килен РєТЇСЂТЇ бәхетенә ирештеләр Р±РёС‚. Р›У™Р№Р»У™РіУ™ «кызым-кызым» РґРёРї кенә тордылар. РўРёРє менә РЅРё өчендер РЎУ™РєРёРЅУ™ апа белән Р?лдар абый гына, җавап итеп, РєРѕРґР° белән кодагыен кунакка чакырмадылар.

– Кем белә, бәлки, аларда башкачадыр,  –  дип кенә куйды Айдарның әнисе.

Шәһәргә кайткач, Айдар инде шабашка эшен ерактан алмый башлады. Кунарга гел яшь хатыны янына ашыкты. Коля белән Айдар икесе дә бригадир ролендә. Эш күп, кайчак Айдар соң кайта. Моның өчен ул Ләйләдән үпкә сүзләре дә ишетә.


* * *

Яшьләр янына ай саен РЎУ™РєРёРЅУ™ ханым килергә РёСЏР»У™РЅРґРµ. Акрынлап СѓР» РєРёСЏТЇРіУ™ РЅРё эшләргә кирәген РґУ™ У©Р№СЂУ™С‚У™ башлады. Р?РЅРґРµ Айдар чамалый: У™Р±Рё У™Р±Рё генә  түгел, У™ «генерал» РёРєУ™РЅ Р±РёС‚. Аңардан Р?лдар абый РґР°, Р›У™Р№Р»У™ РґУ™ Р±РёРє «шүрлиләр» РёРєУ™РЅ. Гомумән, Р?лдар абый басылып беткән, ТЇР· сүзен У™Р№С‚У™ алмаслык Р±У™РЅРґУ™РіУ™ У™Р№Р»У™РЅРіУ™РЅ. Р?рлеген югалткан РёСЂ, билгеле, хуҗалыкны РґР° карамый башлый. Эшенә бара, кайта, алдына куйганны ашый. Эшлә РґРёСЃУ™Р»У™СЂ эшли, СЋРє РёРєУ™РЅВ  –  тик утыра.

Кияүгә биргәч, әнисе кызын да ничек итеп ирне кулга алырга икәнен өйрәтергә тотынды. «Кызым, Айдар һаман сине тыңламый, ник алай ул үз сүзен сүз итә? Ник син аңа ирек бирәсең? Бөтенләй басып бетерә бит сине!»  –  дия башлады.

Кияүгә бәйләнергә дә күп сорамый:

– Нәрсә, РєРёСЏТЇ, эштән РёСЂС‚У™СЂУ™Рє кайтып булмыймыни? У?? Р”У™С€У™СЂРіУ™ ярамыймы? Бер СЃТЇР· әйтеп булмый… Минем белән гел СЃТЇР·РіУ™ РєРёР»У™СЃРµТЈ. Һаман болай торып булмый. Төзелештә эшләп, фатир булдырма РёРЅРґРµ!.. РђРґУ™Рј көлкесе! РљРёС‚ моннан, булмаганны…

Айдарның акчасы бар-барын, бер бүлмәле фатир гына алып була. РўРёРє РёРєРµ бүлмәлесен РёСЃУ™РїС‚У™ тота РёРґРµ СѓР». У? анысына бераз акча җитеп бетми. Р›У™Р№Р»У™ авырайгач, Айдарга бөтенләй РєУ©РЅ бетте. Эштән кайтса, Р›У™Р№Р»У™ тавыш чыгара. Р?меш, анысы алай түгел, монысы болай түгел… У?Р±РёСЃРµ РґУ™ килүен ешайтты  –  атна саен РєРёР»У™ РґУ™ Т—РёС‚У™. Хәзер алар Айдарны РёРєРµ яклап талыйлар.

– Кызым, исенә килергә ирек бирә күрмә, гомерең буе иреңне көйләрсең,  –  дип, Сәкинә ханым кызына тукып кына торды.

Ни булганын аңышмый башлады Айдар. Тыйнак кына Ләйлә бер алдына, бер артына төшеп, елмаеп торган әбисе белән кинәт кенә ике аждаһага әверелделәр дә куйдылар. Болай да аз сүзле Айдар бөтенләй сөйләшмәс булды. Күбрәк уйчан йөри башлады. Бу хәлгә Коля да игътибар бирде:

– Айдар, СЃРёТЈР° РЅУ™СЂСЃУ™ булды? Бик нык ТЇР·РіУ™СЂРґРµТЈ, безгә РґУ™ килмәс булдың. У?РЅРё РґУ™ СЃРёРЅРµ сорый, кая югалды, ди…

Айдар өйдә булган хәлләрне дустына сөйләп бирде.

– Да, брат, мочат тебя капитально, бәлки, аерып җибәрерсең? Болай яшәп булмый бит инде.

– Балабыз туарга тора бит, Коля.

– Бала тугач, бөтенләй бетерәчәкләр сине, анда инде бала белән куркытып. Үзең чамала, брат. Мин кызлардан белешәм әле. Алар белмичә кисәтмәгәннәрдер сине. Бер-бер хәл бар монда.

Шулай аерылыштылар дуслар.

Айдар өенә кайтып китте. Ачкыч белән ишекне ачып кергәч, аңышмый торды. Бүлмә эче буш. Өстәлдә хат ята: «Торырга фатирың булгач килеп алырсың, белдеңме?!»

Хат Ләйлә кулы белән язылса да, сүзләре  –  Сәкинә ханымныкы. Айдар урындыкка утырды да уйга калды.

– Бер бүлмәле булса да, фатир алмый булмас инде.

Р?кенче РєУ©РЅРЅРµ Айдар, акчасын алып, фатир СЌР·Р»У™Рї чыгып китте. Төзелеш өлкәсендә эшләгәч, кайда арзанрак Р±У™СЏРіУ™ алып булуы хакында хәбәрдар РёРґРµ СѓР». Озак СЌР·Р»У™РјУ™РґРµ, очсыз гына хакка табып та алды. Кухняга  –  гарнитур, У©СЃС‚У™Р», залга диван, стенка кебек әйберләр алырга РґР° акчасы калды әле. РЁСѓР» эшләрне бетереп Р№У©СЂРіУ™РЅРґУ™, кәрәзле телефон шалтырады. У?Р±РёСЃРµ РЎУ™РєРёРЅУ™ РёРєУ™РЅ:

– Нәрсә, хатын кайтып китте дип, иркенләп йөрисеңме? Ләйлә кыз алып кайтты. Тфү, ир булып йөргәнең!..

Айдарның башы әйләнеп китте. Ләйлә белән кичә генә сөйләшкәннәр иде бит, ул аны-моны әйтмәде. Анасы сүзен тыңласа да, хатыны аңа көн саен шалтыратып торды. Үзенеке үзенеке инде, Ләйләнең Айдарны читкә бер дә җибәрәсе килми шул.

Тормыш ТЇР· җае белән дәвам итте. Айдар хатынын бала тудыру йортыннан туры СЏТЈР° фатирына алып кайтты. Гөрләтеп Р±У™Р±Рё туен РґР° үткәрделәр. Авылдан әти-У™РЅРёСЃРµ белән энесе, Соломиннар гаиләсе килде. У?Р±Рё белән бабай РґР°, ничектер, моңарчы тавыш булмаган кебек, матур гына Р±У™Р№СЂУ™Рј иттеләр. Кечкенә Р У™СЃРёР»У™РЅРµ кулларына тотып карау бәхетенә ирешү өчен, олылар чират торды хәтта…

Шунда Ләйлә Айдарга үтенечен җиткерде:

– Айдар, туганнан туган Лилияне тулай торактан чыгарганнар, торырга урыны юк, бәлки, бераз торып торыр?

Айдарның ата булу бәхетеннән дөнья түгәрәк, бары тик яхшылык кына эшлисе килеп тора.

– Ярар соң, торсын, сиңа иптәш булыр,  –  диде.

Р?СЂ белән хатын У©СЃС‚У™Р» артында шулай сөйләштеләр. Яннарында утырган Николай барын РґР° ишетеп торды. Айдарның ризалыгын ишеткәч, Р›У™Р№Р»У™ янәшәсендәге кызга карап алды РґР° үзалдына гына әйтеп РєСѓР№РґС‹:

– Не одобряю.

У?ти кеше гаилә өчен тагын РґР° ныграк тырыша башлады. Эштән кайта-кайтышка тизрәк кызы янына ашыкты. Яратты, Р±РёРє яратты Айдар ТЇР· сабыен.

Яшь гаилә янына Лилия дә күчеп килде, Ләйләгә булышкалый башлады. Тормышта бар да җайланып бетте дип йөргән ир бу бәхетле мизгелләрнең вакытлы гына булуын чамалый алмады шул.

Шулай бервакыт эштән кайтып керде Айдар. Өйдәгеләр күтәрелеп кенә карадылар. Ул моңа да артык игътибар бирмәде. Бәлки, арыганнардыр, дип уйлады. Карыны ачкан иде, тизрәк кухняга узды. Тик нигәдер ашарга пешмәгән.

– У?РЅРёСЃРµ, ашарга пешермәдеңмени?

– Көне буе бала кара, ашарга пешер, мин сиңа хез- мәтчеме әллә?

– Ник, сез бит икәү, өйдә хәзер Лилия дә бар, берегез пешерә ала иде бит инде.

– Нәрсә, мин генә җитмим, туганымнан да хезмәтче ясарга исәбеңмени хәзер?

Айдар җил кайсы яктан искәнен чамалый башлады. Тагын давыл башланырга тора, димәк. Аның алай тавыш чыгарасы килмәде.

– Ярар, үзем ашарга куеп җибәрәм,  –  дип, кухняга чыгып китте.

Аш салып җибәрде дә ванна керергә җыена башлады.

– У?РЅРёСЃРµ, РјРёРЅ юынып алам, РёС‚ кайнап чыкса, күбеген җыеп алырсың, СЏРјРµ.

– Үзең җыя алмыйсыңмыни, аннары ваннага керер идең,  –  дип, сүзгә Лилия дә кушылды.

Р?СЂ ишетмәмешкә салышты. Юынып чыкты РґР° тагын аш хәстәренә күмелде. Карыны Р±РёРє ачкан РёРґРµ шул.

– Ух, ашыйсым килә!  –  дип куйды Айдар.

– Бер РґУ™ ач кешегә охшамагансың, тавышың яхшы чыга,В  –  РґРёРї, Лилия каныгуын дәвам итте.В  –  Р›У™Р№Р»У™РЅРµ хезмәтче итеп бетергәнсең. У? Р±У™Р№Р»У™РЅУ™ белә, анысына оста.

Кызлар инде күптән ирләрне талап җиңеп булуына әниләреннән өйрәнеп алган. Шуңа да, берсе иренә ябышса, калганнары да калышмый. Айдар мондый хәлдә еш кала башлады. Алай гына түгел, Ләйләнең туганнары Айдар хакында: «Булдыксыз, ялкау, усал, әшәке, Ләйләне көне-төне талап ята»,  –  дип, бар дөньяга сөйләп чыктылар. Аларда нахак бик күп, жәлләми өләшәләр. Билгеле инде, боларның башында Сәкинә ханым үзе торды. Айдар нык күзәтү астына эләкте, аның һәр адымын, һәр сулышын гаеп иттеләр. Айдар шаярса да начар, җитди сөйләшсә дә үзен әллә кемгә куеп йөрү булып чыга.

Кияү кеше чамалады. Ләйләләр белән авылда беркем аралашмый, күрше-күлән аларны читләтеп үтә. Айдар белән аралашканда:

– У?ллә РЅРёРЅРґРё көнчел, нахак СЏРіР° торган кешеләр алар,В  –  РґРёРї әйткәлиләр РёРґРµ.

– Сәкинә авыргач, күрше хакы дип, өен карап, чәй- ләрен куеп тордым. Ярты ел элек үзем операция яса- тып кайттым. Йортны караштыра алмассың микән дигәч, вакытым юк, диде. Больницадан кайткач, хәл бе- лергә дә кермәде Сәкинә,  –  дип сөйләде күрше апасы.

Күршеләр Айдар белән аралашырга бераз шикләнеп йөрсәләр дә, кияүнең Сәкинә кебек кара үчле, сүз йөртүчән түгеллеген тиз белеп алдылар, шуңа күрә, кунакка кайткан чагында, әллә каян кычкырып сәлам бирәләр, капка төбенә чыкса, иркенләп сөйләшә башлыйлар иде.

РЎУ™РєРёРЅУ™ ханымга Р±Сѓ бер РґУ™ ошамады. Шулай булмый РЅРё, РєРёСЏТЇРЅРµ кеше алдында У™С€У™РєРµ кеше итеп РєТЇСЂСЃУ™С‚ТЇ читенләште Р°ТЈР°. Р›У™РєРёРЅ халык үзенчә С…У™Р» итте. РЎУ™РєРёРЅУ™ теләгәнчә түгел. В«Р?С…, РЅРёРЅРґРё егетләр шундый кешеләр кулына килеп СЌР»У™РіУ™ Р±РёС‚!»  –  Күршеләрнең Айдар турында фикере шундый булды. РђТЈР° карап, гаилә белән талау Т»РёС‡ тукталмады.

– Кода-кодагыен әйтмим дә инде  –  ике ялкау. Ләйлә аларга кайтса, кодагый кузгалмый да икән. Бар эшне кызыма өеп калдыра. Кода да аннан калышмый, йортында берни эшләгәне юк…

Билгеле инде, Сәкинә үзләренең иске йортта гомер иткәннәрен, каралты-куралары ишелергә торганын исенә дә китермәде. Халидә апа белән Раят абыйның шыңгырдап торган таза, төзек, чиста хуҗалыгы ук аларның нинди тырыш кешеләр икәнен сөйләп тора югыйсә.

РЎУ™РєРёРЅУ™ белән Р?лдар шуңа РґР° күршеләрне РєТЇСЂУ™ алмас булдылар. Бар яктан аларның РёСЃРєРµ йортларын таза хуҗалыклар урап алган. Сарайларында икешәр баш сыер, берничә симертеләсе бозау, сарыклар, СѓР» тавык-чебеш, каз-ТЇСЂРґУ™Рє РґРёСЃРµТЈРјРµ!.. У? үзләренең хуҗалыгындагы мал көчкә-көчкә СѓРЅ тавыкка Т—РёС‚У™.

– Атлаган саен сине көйләргә, кем әле син шулкадәр?  –  дип, Ләйлә һаман ирен битәрләүдән туктамады.

Аңа Лилия кушыла:

– У?Р№Рµ шул. УЁР№РґУ™ бераз шыпырт кына Р№У©СЂСЃУ™ТЈ РґУ™ ярар иде…

Айдар тагын шуны аңлады: Лилия аларга торырга бер максат белән кертелгән  –  аны чын-чынлап буйсындыру, тәмам бөгеп бетерү өчен… Моны вакытында туктатырга кирәк. Ул Лилиянең каршысына ук килеп басты:

– Син, минем йортка кереп, мине таларга җыена- сың, ахры, кызый? Мин сиңа ирек бирмәячәкмен, аңладыңмы? Кеше йортында тавыш чыгарып йөрергә сиңа кем рөхсәт бирде әле? Үз йортымда мин сөйләшергә тиеш түгел, алайса? Үзең ир белән хатын арасына кысылмый торсаң, минемчә, яхшырак булыр.

Лилиянең РєТЇР·Р»У™СЂРµ шар булды. Алай булырга тиеш түгел РёРґРµ Р±РёС‚. РЈР» болай каты, кискен җавапка әзер түгел РёРґРµ, куркып китте, күзләреннән яшьләр атылып чыкты. У?Р№Рµ, өелеп ябышканнар, гадәттә, куркак булалар.

Лилия тиз генә киенде дә әйберләрен алып чыгып китте.

– Ник аңа шулай дидең инде?  –  дип, Ләйлә ысылдады.  –  Эндәшмәсәң ярамый идеме?

– Көннең көнендә эндәшми генә үз йортымда яшәргә кушасыңмыни миңа? Вакытында туктатырга кирәк бу хәлне.

Ләйлә телефонга барып ябышты:

– Алло, әни…

Айдарның Лилияне өйдән куып чыгаруы хакындагы хәбәр ярты сәгать эчендә Сәкинәнең бар туганнарына мәгълүм булды.

Кичерә алмады РЎУ™РєРёРЅУ™ башбирмәс киявен. Барысы РґР° аннан куркып тора, каршы СЃТЇР· әйтми. У? Р±Сѓ нишли?! Ярар, Р±Сѓ юлы нияте барып чыкмады, җебегән Лилия булдыра алмады. Р›У™РєРёРЅ «җиңдем» РґРёРї уйлама, РєРёСЏТЇ, «Сәкинә» РґРёР»У™СЂ РјРёРЅРµ!


* * *

Хәтирәнең авылдан шәһәргә күчү сәбәбе башка авыл кызларыныкыннан һич аерылмый. Сазга баткан фермадан, чөгендер чүбеннән качып килде ул. Тик шунысы: Хәтирә бу адымны ясарга егерме дүрт яше тулгач кына батырчылык итте. Кыз иң элек авыл мәктәбендә бер-ике ел укытып йөрде, аннары гына авылны ташлап чыгып китте. Туган апасы ике бүлмәле фатирда ялгызы гына яшәп ята иде, кызны үзенә иптәшкә чакырды:

– Авылда тормыш та, аек РєРёСЏТЇ РґУ™ СЋРє. У?Р№РґУ™ минем СЏРЅРіР° С€У™Т»У™СЂРіУ™,В  –  РґРёРґРµ.

РљРёСЏТЇ РґРёРіУ™РЅРЅУ™РЅ, Хәтирә РєРёС‡ клубка чыгуның бер РґУ™ кызыгын тапмады. Авызларыннан көмешкә РёСЃРµ килеп торган егетләр белән аралашуны кирәксенмәде, С‡У©РЅРєРё Хәтирәнең әтисе беркайчан аракы белән шаярмады. Шулай итеп, кыз, У©Р№РґУ™ утыра торгач, егерме дүртне РґУ™ тутырды. РЁСѓР» СѓРє апасы СЏСЂРґУ™РјРµ белән төзелеш оешмасына генераль директор Соломин Сергей Р?вановичның сәркатибе булып урнаша алды. Хезмәте авыр түгел. Белеме булган кыз документлар эшен тиз төшенде. РўРѕСЂСѓС‹ шул апасында булды, кичке клубларга барып, егетләр СЌР·Р»У™Рї Р№У©СЂРјУ™РґРµ. Чынлыкта, РјУ™С…У™Р±Р±У™С‚ РґРёРіУ™РЅ С…РёСЃ кызга әле таныш түгел РёРґРµ.

РЈР» шулай РёСЂС‚У™РЅ эшенә килеп утыра РґР° эшкә ябыша. Сергей Р?ванович өчен мондый сәркатиб чын Р±ТЇР»У™Рє кебек булды. РљТЇРї РЅУ™СЂСЃУ™РЅРµ У©СЃС‚У™РЅ кушканны РґР° көтмичә эшләп РєСѓСЏ, бар шартын китереп, документларны тутыра. Директорга РёРЅРґРµ РєСѓР» гына РєСѓСЏСЃС‹ кала. РЁСѓТЈР° РєТЇСЂУ™ Сергей Р?ванович кызның хезмәт хакын РґР° бераз арттырды.

– Р?сәнмесез, С…СѓТ—Р° мондамы РёРєУ™РЅ?

Кыз башын күтәреп ишеккә карады. Р?шектә мөлаем генә РёСЂ басып тора. Шундый ягымлы итеп елмайган ТЇР·Рµ. Кызның өстенә бер чиләк кайнар СЃСѓ койгандай булды.

– Монда, сез кем буласыз, абый?

– Айдар булам мин, сеңлем. Миңа хуҗа кирәк иде,  –  дип, ул тагын елмайды.

Елмаюы шуның кадәр матур булып чыкты, кызның сулышы капты.

– У?, У™Р№Рµ, СѓР» сезне РєУ©С‚У™ РёРЅРґРµ, керегез,В  – В РґРёРґРµ кыз, көчкә телен әйләндереп.

– Рәхмәт,  –  диде дә, Айдар Соломин янына кереп китте.

Хәтирә, хәле китеп, урындык аркасына сөялде. РќУ™СЂСЃУ™ булды СЃРѕТЈ әле Р±Сѓ, РЅРёРіУ™ сулышы капты, РЅРёРіУ™ хәле китте? Кыз күзләрен Р№РѕРјРґС‹, тагын баягы РёСЂ затын күзаллады. У?ллә гашыйк булды РёРЅРґРµ? РђРЅС‹ТЈ бар РєТЇР·У™РЅУ™РєР»У™СЂРµ, бар кан бөртекләре «Булса РЅРё! РњРёРЅВ  –  хатын-кыз!В» РґРёРї, котырынып эшләргә тотынды.




Конец ознакомительного фрагмента.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/zinnur-timergaliev/kich-yarattym-zh-yentyk/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Если текст книги отсутствует, перейдите по ссылке

Возможные причины отсутствия книги:
1. Книга снята с продаж по просьбе правообладателя
2. Книга ещё не поступила в продажу и пока недоступна для чтения